Hai cây bồ đề buông rễ ôm toàn bộ ngôi đình là một trong những nét độc đáo, cổ kính của đình Tân Đông ở xã Tân Đông, tỉnh Đồng Tháp. Hơn 100 năm qua, dù qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo nhưng các giá trị lịch sử, văn hóa của ngôi đình này vẫn còn vẹn nguyên đến hôm nay. Ngày nay, đình Tân Đông là một trong những địa điểm thu hút, đón khách tham quan, du lịch nổi tiếng ở xã Tân Đông, tỉnh Đồng Tháp.
Theo ghi chép của Ban Quản lý di tích, đình Tân Đông hay còn gọi là đình Gò Táo, ở ấp Gò Táo, xã Tân Đông, huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang cũ (nay là xã Tân Đông, tỉnh Đồng Tháp), được xây dựng vào năm Kỷ Sửu 1901.
Trong giai đoạn đầu, đình được xây dựng với quy mô nhỏ, chưa được 100 mét vuông; từ năm 1905 đến năm 1907, đình được xây hoàn chỉnh với diện tích 538 m2. Nơi đây được nhân dân địa phương thờ Thành Hoàng làng hay còn gọi là Thành Hoàng Bổn Cảnh nhằm tôn kính, tri ân công ơn những bậc tiền hiền đã có công mở cõi.
Đình Tân Đông là khu kiến trúc phức hợp, độc đáo gồm võ ca (nơi hát bội diễn xướng), đình chánh (nơi thờ cúng), nhà khói (nhà nấu ăn). Mặt tiền ngôi đình có năm cửa vòm theo kiểu châu Âu, gian giữa cửa lớn, các gian bên nhỏ. Vòm cửa giữa được đắp hình cuốn thư nhỏ, có ghi năm 1907 (năm ngôi đình được xây dựng hoàn chỉnh).
Rễ hai bồ đề ôm trọn Đình Tân Đông ở xã Tân Đông (Đồng Tháp) tạo nên nét độc đáo riêng có.
Phần võ ca gồm hai gian ba chái cột gỗ, mái lợp ngói âm dương. Đối diện với kiến trúc này là bệ thờ lớn, có hai chữ Thần Nông, hai bên tả hữu có miếu thờ Thổ thần và Ngũ hành. Ở khu vực gian giữa là đình chánh được cất theo kiểu tứ trụ, nhà rường, cột cao 5,5 mét, ở đó có chữ "Thần" được viết bằng sơn vàng trên nền đỏ. Khu vực nhà khói trước đây là nơi để nấu ăn mỗi lần diễn ra các dịp cúng đình đã bị hư hỏng hoàn toàn do chiến tranh.
Theo ông Tạ Văn Tùng, trưởng ấp Gò Táo, xã Tân Đông, ngôi đình này có từ năm 1901 và bị xuống cấp trầm trọng do sự bào mòn của thời gian cùng tàn phá của chiến tranh.
Sau năm 1975, người dân trong ấp đóng góp lại để trùng tu làm nơi thực hành tín ngưỡng, cầu cho mưa thuận gió hòa theo theo lệ cúng hằng năm. Mỗi năm, đình Tân Đông có 4 lệ cúng gồm 16/2 âm lịch cúng kỳ yên; 16/5 âm lịch cúng hạ điền; 16/8 âm lịch cúng thượng điền; 16/11 âm lịch cúng cầu bông (cầu cho hoa trái được tươi tốt). Trong các lệ cúng đình, người dân đều gửi gắm tâm nguyện cầu quốc thái dân an, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu.
Khoảng năm 1986, khi gian võ ca bị hư hỏng, không gian phía trước bị trống. Lúc này, có 2 cây bồ đề mọc ở bên trái và ở giữa, lớn rất nhanh, buông rễ chạy dài bám theo vách tường và kèo, cột, góp phần nâng đỡ ngôi đình không bị đổ sập.
Theo năm tháng, hai cây bồ đề buông những chùm rễ lớn nhỏ, tạo thêm nét đẹp cổ kính cho ngôi đình, thu hút nhiều khách thập phương đến chiêm ngưỡng, làm phim và chụp ảnh lưu niệm.
Ông Phạm Văn Hiếu, Phó trưởng Ban Phụng sự đình Tân Đông chia sẻ: Người dân trong ấp qua nhiều thế hệ đều rất vui mừng khi thấy ngôi đình vẫn tồn tại theo thời gian, có nét đặc trưng độc đáo của hai cây bồ đề ôm trọn ngôi đình nên có ý thức chung cùng nhau gìn giữ, bảo vệ. Các thành viên trong Ban Phụng sự quét dọn sạch sẽ cũng như hướng dẫn du khách đến tham quan, chiêm ngưỡng.
Khu vực gian giữa là đình chính (nơi thờ cúng) của ngôi đình Tân Đông. Ảnh: Hữu Chí - TTXVN
Năm 2010, đình Tân Đông được công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Qua nhiều lần khảo sát, đến khoảng năm 2020, đình Tân Đông được trùng tu, tôn tạo với kinh phí khoảng 2,6 tỉ đồng.
Tiến sĩ Sử học Nguyễn Phúc Nghiệp, nguyên giảng viên Trường Chính trị tỉnh Tiền Giang (nay là tỉnh Đồng Tháp) cho biết, di tích đình Tân Đông có ý nghĩa lịch sử quan trọng đối với nhân dân địa phương. Tại nơi đây, vào những thập niên 60 của thế kỷ XX, Mỹ - Ngụy đã không từ bỏ thủ đoạn nào, biến nơi đây thành nơi giam cầm những gia đình cách mạng. Di tích đình Tân Đông mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc thể hiện qua cấu trúc xây dựng cùng kết cấu vật liệu. Đình còn lưu giữ nhiều nghi thức tế lễ truyền thống rất độc đáo của địa phương vào các lệ cúng của đình.
Bia công nhận ngôi đình Tân Đông là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Dù được xây dựng với kết cấu vật liệu gạch, ngói, gỗ đá nhưng công trình rất hài hòa cùng hệ thống mộng chốt khá tinh xảo.
Ông Nguyễn Công Bền, chuyên viên Phòng Văn hóa - Xã hội xã Tân Đông cho biết, chính quyền địa phương đã xây dựng kế hoạch bảo vệ di tích, đặc biệt là bảo vệ ngôi đình tránh sự tác động của thiên nhiên nhằm đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa, tín ngưỡng tâm linh của người dân địa phương.
Ngôi đình Tân Đông trở thành điểm tham quan, chiêm ngưỡng của đông đảo người dân trong và ngoài tỉnh, điểm du lịch nổi tiếng của địa phương nói riêng cũng như tỉnh Đồng Tháp nói chung./.
