Công trình thủy lợi Rào Nan, nằm trên địa bàn xã Nam Gianh (Quảng Trị) là một trong những công trình quan trọng đảm bảo nguồn nước sinh hoạt và nước sản xuất cho hàng chục ngàn hộ dân.
Tuy nhiên, sau nhiều năm khai thác, hệ thống kênh dẫn nước chính của công trình đã xuống cấp nghiêm trọng và cần sớm được đầu tư nâng cấp, sửa chữa.

Không còn thiếu nước sinh hoạt và sản xuất
Công trình thủy lợi Rào Nan được đầu tư xây dựng với tổng nguồn vốn 350 tỷ đồng, hoàn thành đưa vào sử dụng từ cuối năm 2022, bảo đảm nguồn nước sinh hoạt, sản xuất cho hàng chục ngàn hộ dân thuộc lưu vực sông Gianh. Hiện việc vận hành, khai thác công trình thủy lợi Rào Nan được giao cho Chi nhánh thủy nông Rào Nan (Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Quản lý khai thác công trình thủy lợi Quảng Bình).
Ông Nguyễn Văn Tâm (ở thôn Cồn Nâm, xã Nam Gianh) cho biết, trước đây bà con thường chỉ có nước dự trữ từ nước mưa để dùng. Năm nào trời hạn, ít mưa thì bà con thiếu nước ngọt trầm trọng. Tuy nhiên, từ khi có công trình thủy lợi Rào Nan, nhiều vùng dân cư cồn bãi đã có nước ngọt đến tận nhà. Người dân đã chấm dứt cảnh mong ngóng chờ mưa hay phải mua nước đóng can với giá cao.
Hiện nay, mức nước tích tại công trình đã đáp ứng đủ nhu cầu nước sinh hoạt cho khoảng 15.000 hộ dân và nước tưới cho hơn 1.800 ha đất trồng lúa và nuôi thủy sản của các địa phương phía bắc tỉnh Quảng Trị. Bên cạnh đó, công trình thủy lợi Rào Nan còn góp phần cải thiện môi trường sinh thái, cung cấp nguồn nước phục vụ sản xuất nông nghiệp nhằm nâng cao giá trị sản xuất, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.

Lãnh đạo đơn vị quản lý Công trình thủy lợi Rào Nan kiểm tra tại tuyến kênh dẫn nước chính bị xuống cấp. Ảnh: TTXVN phát
Ông Nguyễn Đình Phẩm, Chi nhánh thủy nông Rào Nan cho biết, hiện công trình được điều khiển hoàn toàn bằng máy tính và điện đã chấm dứt những tháng ngày vất vả của đội ngũ nhân viên. Trước đây, vào mùa hạn, 7 nhân viên tổ máy phải trực 24/24 giờ để bơm nước từ sông Rào Nan vào hệ thống kênh chính dẫn về những cánh đồng; mỗi chu kỳ bơm thường kéo dài từ 10-20 ngày. Nhưng nay trạm chỉ cần 2 nhân viên thay nhau theo dõi trên máy tính và vận hành hệ thống điện điều khiển cống, van xả, rất hiện đại và hiệu quả.
Theo ông Nguyễn Đình Phẩm, qua hệ thống kênh mương, nước tự chảy về các xã thoải mái, không lo thiếu hụt như trước đây. Các thông tin dữ liệu được kết nối về công ty nên mọi diễn biến đều được cập nhật kịp thời. Những dữ liệu này còn góp phần quan trọng vào công tác cảnh báo, phòng chống thiên tai trong khu vực, mang lại rất nhiều lợi ích.

Hệ thống kênh dẫn nước chính của công trình thủy lợi Rào Nan đã xuống cấp nghiêm trọng, dẫn đến nước thường xuyên bị trào ra ngoài. Ảnh: TTXVN phát
Ông Phạn Thiết Hùng, Chủ tịch UBND xã Nam Gianh cho biết, công trình thủy lợi Rào Nam mang lại hiệu quả và tác động lớn đến cuộc sống, sinh hoạt, sản xuất… của bà con vùng phía bắc của tỉnh Quảng Trị. Ngoài ra, công trình còn cắt giảm lũ cho hạ du, hạn chế thiệt hại do thiên tai, bão lụt gây ra.
Cần nâng cấp hệ thống kênh dẫn nước
Công trình thủy Lợi Rào Nan có 2 tuyến kênh chính. Tuyến kênh chính Nam là kênh nổi, dài gần 8 km, đi qua các xã Nam Gianh và Nam Ba Đồn. Tuyến kênh chính Bắc dài gần 4 km là kênh chìm đi qua xã Nam Ba Đồn. Đáng nói, hiện cả hai tuyến kênh dẫn nước này đều xuống cấp và cần kinh phí lớn để sửa chữa.
Từ năm 2022, sau khi công trình thủy lợi Rào Nan đi vào hoạt động, nước sông dâng theo cao trình đập ngăn; nước được điều tiết chảy tự nhiên vào kênh chính. Mỗi lần Chi nhánh thủy nông Rào Nan “ép” nước (tức tăng lượng nước vào kênh chính), để vùng cuối nguồn hệ thống kênh, mương có nước thì cảnh ngập lụt lại xảy ra. Nước trong kênh chính cuộn chảy, trào ngập ra cả hai bên thành bê tông của kênh, tràn vào ngập vườn, ngập sân, ngập luôn đường đi vào nhà của hàng chục hộ dân thôn Linh Cận Sơn (xã Nam Gianh).

Do tuyến kênh dẫn nước xuống cấp khiến nước thường xuyên trào ra gây ngập đường tại thôn Linh Cận Sơn (xã Nam Gianh, Quảng Trị). Ảnh: TTXVN phát
Bà Nguyễn Thị Nhượng (thôn Linh Cận Sơn, xã Nam Gianh) chia sẻ, giữa mùa hè nhưng nước bao vây xung quanh nhà, ngập hết sân xi măng và con đường vào nhà. Mỗi lần nước ngập thì đến gần cả tháng sau mới khô cạn được. Vườn sau lưng nhà ngập thường xuyên nên không trồng trọt gì được.
Anh Mai Quốc Việt, công nhân Chi nhánh thủy nông Rào Nan cho biết, tại tuyến kênh chính qua thôn Linh Cận Sơn mỗi khi “ép nước”, đơn vị phải tổ chức canh đoạn xung yếu này. Khi nước bắt đầu ngập vườn của bà con thì báo trạm điều hành giảm nước vào kênh. Nhưng để phía trên này tránh không ngập lụt thì vùng cuối kênh sẽ thiếu nước.
Tuyến kênh chính đi qua thôn Thanh Tân (xã Nam Gianh) cũng bị “quá tải” tương tự. Nước từ kênh chính trào ra thành suối trên đường bê tông dẫn vào thôn. Ông Hoàng Ngọc Lâm, Trưởng thôn Thanh Tân cho biết, thôn có khoảng 15 ha đất màu hàng năm, song từ khi đưa công trình thủy lợi Rào Nan vào khai thác thì nước tràn qua kênh, ngập hết nên bà con bỏ không làm rau màu được. Không chỉ là vùng rau màu mà gần 40 ha lúa của bà con cũng bị ngập sâu.
Để hạn chế nước trào qua kênh làm ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt và sản xuất của người dân, Công ty Trách nhiệm hữu hạn Quản lý khai thác công trình thủy lợi Quảng Bình đã gia cố cao thêm hai bên thành bê tông kênh chính ở những vùng xung yếu. Tuy nhiên, giải pháp này cũng chỉ tạm thời vì tuyến kênh chính dài và việc nâng cấp cần nguồn kinh phí vượt quá khả năng của đơn vị.

Do tuyến kênh dẫn nước xuống cấp khiến nước thường xuyên trào ra gây ngập ruộng vườn, hoa màu của người dân thôn Linh Cận Sơn (xã Nam Gianh, Quảng Trị). Ảnh: TTXVN phát
Ông Nguyễn Đình Phẩm, Trưởng Chi nhánh thủy nông Rào Nan cho rằng, dù có hệ thống điều hành hiện đại nhưng công nhân ở trạm luôn lo lắng khi vận hành khai thác công trình. Do kênh xuống cấp nên sự cố luôn có thể xảy ra, ngày cũng như đêm, các công nhân phải trực để xử lý sự cố trên các tuyến kênh. Nếu không kịp xử lý sự cố thì sẽ gây ngập lụt, gây thiệt hại hoa màu, cây trồng và tài sản của bà con nhân dân.
Ông Nguyễn Hữu Sáng, Phó Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Quản lý khai thác công trình thủy lợi Quảng Bình cho biết, các tuyến kênh này sử dụng đã hàng chục năm nay. Hiện kênh nổi thì bị tràn, kênh chìm thì bị thấm nên công trình thủy lợi Rào Nan không thể phát huy hết được hiệu quả. Đã 3 năm đưa vào sử dụng nhưng Công ty không thể khắc phục được, cần phải có nguồn vốn đầu tư lớn để nâng cấp hai tuyến kênh này, do đó rất cần sự quan tâm của tỉnh Quảng Trị và các cấp Trung ương./.