Bảo tồn, nâng tầm di sản văn hóa gốm Chăm

Làng gốm Chăm Bàu Trúc ở xã Ninh Phước, tỉnh Khánh Hòa, là một trong những làng gốm cổ xưa nhất ở Đông Nam Á đến nay vẫn duy trì phương pháp sản xuất hoàn toàn thủ công với những giá trị văn hóa, kỹ thuật độc đáo. “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Dân tộc Chăm

Tên gọi khác: Chàm, Chiêm, Chiêm Thành, Chăm Pa, Hời...

Nhóm địa phương: Chăm Hroi, Chăm Poổng, Chà Và Ku, Chăm Châu Ðốc.

Dân số: 161.729 người (Theo số liệu Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009).

Ngôn ngữ: Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Malayô - Polynéxia (ngữ hệ Nam Ðảo).

Lịch sử: Dân tộc Chăm vốn sinh tụ ở duyên hải miền Trung Việt Nam từ rất lâu đời, đã từng kiến tạo nên một nền văn hoá rực rỡ với ảnh hưởng sâu sắc của văn hoá Ấn Ðộ. Ngay từ những thế kỉ thứ XVII, người Chăm đã từng xây dựng nên vương quốc Chăm pa. Hiện tại cư dân gồm có hai bộ phận chính: Bộ phận cư trú ở Ninh ThuậnBình Thuận chủ yếu theo đạo Bà la môn (một bộ phận nhỏ người Chăm ở đây theo đạo Islam truyền thống gọi là người Chăm Bà ni). Bộ phận cư trú ở một số địa phương thuộc các tỉnh Châu Ðốc, Tây Ninh, An Giang, Ðồng Nai và thành phố Hồ Chí Minh theo đạo Islam (Hồi giáo) mới.

Hoạt động sản xuất: Người Chăm có truyền thống nông nghiệp ruộng nước, giỏi làm thuỷ lợi và làm vườn trồng cây ăn trái. Bên cạnh việc làm ruộng nước vẫn tồn tại loại hình ruộng khô một vụ trên sườn núi. Bộ phận người Chăm ở Nam Bộ lại sinh sống chủ yếu bằng nghề chài lưới, dệt thủ công và buôn bán nhỏ, nghề nông chỉ là thứ yếu.

Nghề thủ công phát triển ở vùng Chăm nổi tiếng là dệt lụa tơ tằm và nghề gốm nặn tay, nung trên các lò lộ thiên. Việc buôn bán với các dân tộc láng giềng đã xuất hiện từ xưa. Vùng duyên hải miền Trung đã từng là nơi hoạt động của những đội hải thuyền nổi tiếng trong lịch sử.

Ăn: Người Chăm ăn cơm, gạo được nấu trong những nồi đất nung lớn, nhỏ. Thức ăn gồm cá, thịt, rau củ, do săn bắt, hái lượm và chăn nuôi, trồng trọt đem lại. Thức uống có rượu cần và rượu gạo. Tục ăn trầu cau rất phổ biến trong sinh hoạt và trong các lễ nghi phong tục cổ truyền.

Mặc: Nam nữ đều quấn váy tấm. Ðàn ông mặc áo cánh ngắn xẻ ngực cài khuy. Ðàn bà mặc áo dài chui đầu. Màu chủ đạo trên y phục là màu trắng của vải sợi bông. Ngày nay, trong sinh hoạt hằng ngày, người Chăm ăn mặc như người Việt ở miền Trung, chỉ có chiếc áo dài chui đầu là còn thấy xuất hiện trong giới nữ cao niên.

Vào dịp lễ Ramưwan, nam nữ người Chăm thường khoác lên mình trang phục truyền thống với nhiều sắc màu thể hiện bản sắc riêng của cộng đồng người Chăm. Ảnh Nguyễn Thanh.jpg
Vào dịp lễ Ramưwan, nam nữ người Chăm thường khoác lên mình trang phục truyền thống với nhiều sắc màu thể hiện bản sắc riêng của cộng đồng người Chăm. Ảnh Nguyễn Thanh

: Người Chăm cư trú tại Ninh Thuận, Bình Thuận, ở nhà đất (nhà trệt). Mỗi gia đình có những ngôi nhà được xây cất gần nhau theo một trật tự gồm: nhà khách, nhà của cha mẹ và các con nhỏ tuổi, nhà của các cô gái đã lập gia đình, nhà bếp và nhà tục trong đó có kho thóc, buồng tân hôn và là chỗ ở của vợ chồng cô gái út.

Phương tiện vận chuyển: Chủ yếu và thường xuyên vẫn là cái gùi cõng trên lưng. Cư dân Chăm cũng là những người thợ đóng thuyền có kỹ thuật cao để hoạt động trên sông và biển. Họ làm ra những chiếc xe bò kéo, trâu kéo có trọng tải khá lớn để vận chuyển trên bộ.

Quan hệ xã hội: Gia đình người Chăm mang truyền thống mẫu hệ, mặc dù xã hội Chăm trước đây là xã hội đẳng cấp, phong kiến. Ở những vùng theo Hồi giáo Islam, tuy gia đình đã chuyển sang phụ hệ, vai trò nam giới được đề cao, nhưng những tập quán mẫu hệ vẫn tồn tại khá đậm nét trong quan hệ gia đình, dòng họ với việc thờ cúng tổ tiên. Cư dân Chăm vốn được phân thành hai thị tộc: Cau và Dừa như hai hệ dòng Niê và Mlô ở dân tộc Ê đê. Về sau thị tộc Cau biến thành tầng lớp của những người bình dân, trong khi thị tộc Dừa trở thành tầng lớp của quý tộc và tăng lữ. Dưới thị tộc là các dòng họ theo huyết hệ mẹ, đứng đầu là một người đàn bà thuộc dòng con út. Mỗi dòng họ lại có nhiều chi họ. Xã hội cổ truyền Chăm được phân thành các đẳng cấp như xã hội Ấn Ðộ cổ đại. Họ có những vùng cư trú riêng và có những ngăn cách rõ rệt: không được thiết lập quan hệ hôn nhân, không sống cùng một xóm, không ăn cùng một mâm...

Cưới xin: Phụ nữ chủ động trong quan hệ luyến ái. Hôn nhân cư trú phía nhà vợ, con sinh ra đều theo họ mẹ. Sính lễ do nhà gái lo liệu. Gia đình một vợ một chồng là nguyên tắc trong hôn nhân.

Ma chay: Người Chăm có hai hình thức đưa người chết về thế giới bên kia là thổ táng và hoả táng. Nhóm cư dân theo đạo Bà la môn thường hoả táng theo giáo luật, còn các nhóm cư dân khác thì thổ táng. Những người trong cùng một dòng họ thì được chôn cất cùng một nơi theo huyết hệ mẹ. 

Nhà mới: Người Chăm ở Ninh Thuận, Bình Thuận khi dựng nhà mới phải thực hiện một số nghi lễ cúng thần như: cúng Thổ thần để đốn gỗ tại rừng. Khi gỗ vận chuyển về làng phải làm lễ đón cây. Lễ phạt mộc được tổ chức để khởi công cho việc xây cất ngôi nhà. 

Lễ tết: Người ta thực hiện nhiều nghi lễ nông nghiệp trong một chu kỳ năm như: lễ khai mương đắp đập, lễ hạ điền, lễ mừng lúa con, lễ mừng lúa ra đòng. Nhưng lễ lớn nhất vẫn là lễ Bon katê được tổ chức linh đình tại các đền tháp vào giữa tháng mười âm lịch.

Lịch: Người Chăm có nông lịch cổ truyền tính theo lịch âm.

Học: Dân tộc Chăm có chữ từ rất sớm. Hiện tồn tại nhiều bia kí, kinh bằng chữ Chăm. Chữ Chăm được sáng tạo dựa vào hệ thống văn tự Sascrit, nhưng việc sử dụng chữ này còn rất hạn hẹp trong tầng lớp tăng lữ và quý tộc xưa. Việc học hành, truyền nghề, vẫn chủ yếu là truyền khẩu và bắt chước, làm theo. 

Văn nghệ: Nhạc cụ Chăm nổi bật có trống mặt da Paranưng, trống vỗ, kèn xaranai. Nền dân ca - nhạc cổ Chăm đã để lại nhiều ảnh hưởng đến dân ca - nhạc cổ của người Việt ở miền Trung như trống cơm, nhạc nam ai, ca hò Huế... Dân vũ Chăm được thấy trong các ngày hội Bon katê diễn ra tại các đền tháp. 

Thiếu nữ Chăm biểu diễn điệu múa truyền thống trong lễ hội Katê. Ảnh Nguyễn Thanh.jpg
Thiếu nữ Chăm biểu diễn điệu múa truyền thống trong lễ hội Katê. Ảnh Nguyễn Thanh

Chơi: Trẻ em thích đánh cù và thả diều, đánh trận giả, thi cướp cờ, chơi trò bịt mắt bắt dê.  

Theo cema.gov.vn

Dân tộc Chăm

Có thể bạn quan tâm

Ngư dân nuôi biển vượt khó sau thiên tai

Ngư dân nuôi biển vượt khó sau thiên tai

Bão số 13 cùng trận lụt lịch sử tháng 11 đã gây thiệt hại nặng nề cho vùng nuôi trồng thủy sản trọng điểm của tỉnh Đắk Lắk. Sau thiên tai, việc khôi phục sản xuất của người tôm hùm là vô cùng khó khăn.

Bộ đội Biên phòng học tiếng nói, phong tục của đồng bào

Bộ đội Biên phòng học tiếng nói, phong tục của đồng bào

Ở nơi biên cương, với người lính Biên phòng, việc học tiếng nói, hiểu phong tục của đồng bào không chỉ giúp làm cầu nối để Bộ đội đồng hành cùng nhân dân, tạo dựng niềm tin và sức mạnh đoàn kết bảo vệ biên giới. Điều này còn giúp Bộ đội Biên phòng hỗ trợ hiệu quả hơn khi cùng bà con phát triển kinh tế, cải thiện đời sống từng hộ gia đình.

Nghị quyết 71 tạo sự hào hứng, quyết tâm cho đội ngũ thầy cô

Nghị quyết 71 tạo sự hào hứng, quyết tâm cho đội ngũ thầy cô

Nghị quyết số 71 của Bộ Chính trị về “đột phá phát triển giáo dục và đào tạo” được coi là một cuộc cách mạng mới trong ngành giáo dục, với nhiều chính sách đột phá dành cho đội ngũ nhà giáo, đổi mới tư duy quản lý, và thống nhất sử dụng một bộ sách giáo khoa trên toàn quốc. Nghị quyết 71 nhận được sự đồng thuận rất cao trong cán bộ giáo viên cũng như tạo sự hào hứng, quyết tâm trong mỗi cơ sở giáo dục.

Chủ động phòng chống cháy rừng ở xã vùng cao Chế Tạo

Chủ động phòng chống cháy rừng ở xã vùng cao Chế Tạo

Thôn Chế Tạo, xã Chế Tạo của tỉnh Lào Cai có hơn 3.800 ha rừng được giao khoán, bảo vệ. Những ngày qua, 8 thành viên tổ xung kích bảo vệ rừng luôn chủ động tổ chức tuần tra thường xuyên và tình trạng chặt phá, lấn chiếm rừng giảm rõ rệt.

Mái ấm trách nhiệm và nghĩa tình từ những 'người thợ xây mặc áo lính biển'

Mái ấm trách nhiệm và nghĩa tình từ những 'người thợ xây mặc áo lính biển'

Đợt mưa lũ vừa qua, tỉnh Khánh Hòa có 89 căn nhà bị sập, trôi và 290 căn nhà bị hư hỏng. Thực hiện "Chiến dịch Quang Trung" do Thủ tướng Chính phủ phát động, cán bộ, chiến sĩ Lữ đoàn 101, Bộ Tư lệnh Vùng 4 Hải quân đã vượt núi, băng đèo lên xã Tây Khánh Sơn dựng lại nhà bị sập cho người dân. Hình ảnh những “người thợ xây mặc áo lính biển” lan tỏa phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" đầy trách nhiệm và nghĩa tình.

Dự án 7 giúp cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng ở Sơn La

Dự án 7 giúp cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng ở Sơn La

Những năm qua, cán bộ, nhân viên Trạm Y tế xã Thuận Châu, tỉnh Sơn La luôn tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức cho các bà mẹ nuôi con nhỏ và nhân dân. Đồng thời, cấp phát miễn phí các sản phẩm dinh dưỡng, tư vấn, hướng dẫn các bà mẹ bổ sung thức ăn, vitamin cho trẻ. Nhờ đó, giảm thiểu tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em.

Giảm thiểu suy dinh dưỡng cho trẻ em miền núi Sơn La

Giảm thiểu suy dinh dưỡng cho trẻ em miền núi Sơn La

Xã Thuận Châu, tỉnh Sơn La, dân số chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn. Những năm qua, cán bộ, nhân viên Trạm Y tế xã đã tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức cho các bà mẹ nuôi con nhỏ và nhân dân. Đồng thời, cấp phát miễn phí các sản phẩm dinh dưỡng, tư vấn, hướng dẫn các bà mẹ bổ sung thức ăn, vitamin cho trẻ. Nhờ đó, giảm thiểu tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em qua từng năm.

Người dân Tuyên Quang ổn định sinh kế trên nương đá

Người dân Tuyên Quang ổn định sinh kế trên nương đá

Lũng Cú, vùng địa đầu Tổ quốc với điều kiện canh tác khắc nghiệt, lâu nay cây ngô là cây trồng chủ lực gắn với sinh kế của người dân. Tuy nhiên, vài năm gần đây, nông dân địa phương đã mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng, đưa cây ngừng vào sản xuất.

Nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe đồng bào dân tộc thiểu số

Nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe đồng bào dân tộc thiểu số

Tuyên Quang có địa bàn rộng, nhiều xã vùng cao, vùng sâu, vùng xa với đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống. Thời gian qua, thông qua triển khai Dự án 7, tỉnh đã tập trung củng cố y tế cơ sở, tăng cường tuyên truyền, giúp người dân tiếp cận dịch vụ y tế thuận lợi, an toàn và hiệu quả.

Thầy giáo số quân hàm xanh

Thầy giáo số quân hàm xanh

Bản Hùng Pèng, xã Phong Thổ là nơi sinh sống của 42 hộ, 165 nhân khẩu người Dao. Tại đây, người dân còn hạn chế về những kỹ năng số khiến việc tiếp cận thông tin, dịch vụ số của người dân gặp nhiều khó khăn. Từ thực tế đó, những cán bộ, chiến sĩ Bộ đội Biên phòng tại Lai Châu giúp người dân tiếp cận các kỹ năng số cơ bản.

Thông tin mở lối để hộ nghèo Quảng Ngãi vươn lên

Thông tin mở lối để hộ nghèo Quảng Ngãi vươn lên

Xã vùng cao Sơn Tây được xem là địa phương nghèo nhất tỉnh Quảng Ngãi và cả nước khi có tới 90% dân số là người đồng bào dân tộc thiểu số; tỷ lệ hộ nghèo cao. “Vòng lặp” nghèo đói mãi đeo bám. Thế nhưng, những năm gần đây, các bản làng đã khoác lên gam màu tươi sáng hơn khi người dân đã chủ động nắm bắt cơ hội trong phát triển kinh tế.

Kỳ tích xóa nhà tạm, nhà dột nát

Kỳ tích xóa nhà tạm, nhà dột nát

Sau hơn 1 năm triển khai, chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát trên phạm vi cả nước đã cơ bản hoàn thành, về đích sớm hơn 5 năm 4 tháng so với mục tiêu đề ra. Thành quả này không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị cao mà còn lan tỏa sâu sắc giá trị nhân văn của chính sách an sinh xã hội.

Hà Nội phát triển kinh tế vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Hà Nội phát triển kinh tế vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Theo Nghị định 272 của Chính phủ, TP Hà Nội có 4 xã và 17 thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Các xã dân tộc thiểu số trên địa bàn đã tận dụng các nguồn lực hỗ trợ từ ngân sách của Trung ương và thành phố để đầu tư, phát triển hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội thông qua các chương trình mục tiêu quốc gia, mục tiêu chuyên đề. Từ việc huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, kinh tế xã hội thuộc các xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số đang từng bước đổi thay.

Kỹ nghệ kéo sợi của phụ nữ Dao

Kỹ nghệ kéo sợi của phụ nữ Dao

Để làm ra được những chiếc áo truyền thống với vẻ đẹp sặc sỡ, tỉ mỉ của phụ nữ Dao ở bản Hùng Pèng, xã Phong Thổ (tỉnh Lai Châu) phải trải qua rất nhiều công đoạn và được làm hoàn toàn thủ công. Trong những công đoạn đó, công đoạn kéo sợi cần phải tỉ mỉ, kỳ công để từ những sợi vải nhỏ, ngắn được đan bện lại với nhau thành những cuộn vải bền đẹp.

Người tiếp lửa đam mê văn hóa dân tộc Cao Lan

Người tiếp lửa đam mê văn hóa dân tộc Cao Lan

Nghệ nhân Nhân dân Sầm Văn Dừn là người dân tộc Cao Lan, ở thôn Mãn Hóa, xã Phú Lương, tỉnh Tuyên Quang. Chứng kiến sự mai một của nhiều giá trị truyền thống theo thời gian, ông luôn trăn trở, tích cực nghiên cứu, học hỏi, sưu tầm, gìn giữ và thực hành các di sản văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Đồng hành cùng nông dân đổi mới tư duy sản xuất

Đồng hành cùng nông dân đổi mới tư duy sản xuất

Từ canh tác nông nghiệp truyền thống, năm 2014, anh Doãn Văn Hinh (xã Văn Giang, tỉnh Hưng Yên) đã mạnh dạn chuyển đổi sang mô hình vườn cảnh. Cùng với hỗ trợ của Hội nông dân về vốn và chuyển giao khoa học kỹ thuật, đến nay nhà vườn của anh Hinh là một trong những nhà vườn tiêu biểu của địa phương. Mỗi dịp tết nguyên đán, vườn của anh cung ứng thị trường khoảng 600 cây quất, bưởi cảnh, thu lãi khoảng 400 triệu đồng.

Từ canh tác nương rẫy đến những mô hình kinh tế xanh

Từ canh tác nương rẫy đến những mô hình kinh tế xanh

Tỉnh Quảng Trị có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số với cuộc sống còn nhiều khó khăn, thiếu thốn, canh tác lạc hậu. Những năm qua, Bộ đội Biên phòng đã đồng hành, sát cánh cùng với bà con xây dựng nhiều mô hình kinh tế mới.

'Lợi kép' từ chủ trương giao, khoán bảo vệ rừng tại Quảng Ngãi

'Lợi kép' từ chủ trương giao, khoán bảo vệ rừng tại Quảng Ngãi

Tổ cộng đồng bảo vệ rừng thôn Làng Ren, xã Minh Long thành lập từ năm 2020 với 51 hộ dân tham gia. Tổ được Nhà nước giao, khoán bảo vệ hơn 1.400 ha rừng tự nhiên. Đây được xem là lực lượng nòng cốt, tai mắt hỗ trợ đắc lực cho các quản lý bảo vệ rừng viên trong việc tuần tra, truy quét bảo vệ rừng. Nhờ đó, tài nguyên rừng được gìn giữ, không bị xâm hại. Các thành viên ngoài việc được chi trả tiền dịch vụ môi trường rừng còn có thêm nguồn thu nhập phụ từ các mô hình kinh tế dưới tán rừng.

Người dân biên giới Nghệ An khốn khổ vì đường xuống cấp

Người dân biên giới Nghệ An khốn khổ vì đường xuống cấp

Sau nhiều đợt mưa lũ liên tiếp, tuyến đường liên xã nối từ Quốc lộ 7 - thị trấn Mường Xén đến xã Na Ngoi (tỉnh Nghệ An) đã bị sạt lở và hư hỏng nghiêm trọng. Đây là tuyến đường độc đạo phục vụ việc đi lại và giao thương của hàng nghìn hộ dân vùng biên giới.

Tổ chức không gian du lịch Sa Pa trong mối liên kết vùng

Tổ chức không gian du lịch Sa Pa trong mối liên kết vùng

Tốc độ đô thị hóa nhanh, áp lực du lịch ngày càng lớn, hạ tầng chưa đồng bộ, nguy cơ sạt lở, suy giảm cảnh quan, bản sắc văn hóa đang là những vấn đề cấp bách đặt ra cho phường Sa Pa nói riêng và tỉnh Lào Cai nói chung.

Khắc phục kịp thời sạt lở cồn Thanh Long

Khắc phục kịp thời sạt lở cồn Thanh Long

Ngày 5/12, Ủy ban nhân dân xã Quới Thiện (tỉnh Vĩnh Long) cho biết, địa phương đang tích cực phối hợp với ngành chức năng và người dân triển khai các giải pháp khắc phục tình hình sạt lở tại khu vực đê bao cồn Thanh Long.

Dứa chết hàng loạt, người nông dân thiệt hại nặng nề

Dứa chết hàng loạt, người nông dân thiệt hại nặng nề

Hàng trăm ha cây dứa của người dân trên địa bàn xã Hà Long và phường Quang Trung, tỉnh Thanh Hóa, đang trong giai đoạn phát triển xanh tốt, bỗng nhiên héo úa và chết hàng loạt trong khoảng một tháng trở lại đây, gây thiệt hại nặng nề cho người nông dân. Hiện chính quyền địa phương đang thống kê mức thiệt hại, tìm giải pháp hỗ trợ giúp nông dân giảm thiệt hại do cây dứa bị chết.

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Cứ mỗi buổi chiều đến, trong căn Nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng ở khóm 6, xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị lại vang lên những âm thanh mộc mạc mà quen thuộc. Đó là tiếng đàn, tiếng hát của lớp học dân ca Bru - Vân Kiều. Giữa không gian ấy, hình ảnh ông Hồ Văn Mang, chỉnh từng câu hát, từng âm, từng vần, bắt từng nhịp đàn, vẫn cần mẫn truyền dạy cho thanh thiếu niên trong bản đã trở nên quen thuộc với bao thế hệ học trò.