Hát bội - từ cung đình đến chốn dân gian

Hàng tuần, nhà hát nghệ thuật hát bội thành phố Hồ Chí Minh vẫn sáng đèn phục vụ người dân. Ảnh: An Hiếu
Hàng tuần, nhà hát nghệ thuật hát bội thành phố Hồ Chí Minh vẫn sáng đèn phục vụ người dân. Ảnh: An Hiếu

Hát bội là loại hình âm nhạc, diễn xướng xuất hiện trong cung đình hàng trăm năm trước, theo thời gian dần len lỏi vào cuộc sống người dân và trở thành văn hóa truyền thống, gắn với những lễ cúng đình, miếu của người dân Nam Bộ nói chung và tại Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng.

Hát bội (còn gọi là hát bộ, hát tuồng) xuất hiện vào khoảng cuối thế kỷ XII khi nhà Trần đánh bại quân xâm lược Nguyên - Mông và bắt được nhiều tù binh trong đó có những người theo hát, phục vụ quân đội . Vua Trần giữ những người này lại để múa hát giúp vui trong cung đồng thời truyền dạy lối hát này.

Thịnh hành thời Nguyễn, hát bội gắn với những cái tên như Đào Duy Từ, Đào Tấn, những người có công đầu trong việc phổ biến và phát triển nghệ thuật hát bội ở Đàng Trong. Khi đó, hát bội phát triển đến độ hoàn thiện về nghệ thuật trình diễn và ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống người dân.

Sau này, đến các tỉnh Nam Bộ, hát bội càng gần gũi hơn với hình thức biểu diễn, cùng tinh thần cởi mở, hào sảng của người dân Nam Bộ. Hát bội dần hình thành những đặc trưng riêng: mạnh mẽ hơn, màu sắc hơn, náo nhiệt hơn, vui tươi hơn. Mặc dù không còn thịnh hành như trước nhưng giữa cuộc sống hiện đại, loại hình sân khấu hát bội vẫn đứng vững và trở thành nét văn hóa truyền thống trong lòng mỗi người con đất Việt.

IMG_9634.jpg
Nghệ sĩ hát bội thường trực tiếp hóa trang lên khuôn mặt của mình cho mỗi nhân vật của vở diễn. Ảnh: An Hiếu
IMG_9422.jpg
Khác với việc sử dụng mặt nạ trong Kinh kịch (Trung Quốc), nghệ sĩ hát bội thường hóa trang trực tiếp lên khuôn mặt của mình. Ảnh: An Hiếu
IMG_9445.jpg
Các đạo cụ, trang phục để phục vụ cho buổi biểu diễn hát bội thường rất cầu kì và nhiều màu sắc. Ảnh: An Hiếu
IMG_9483.jpg
Trước khi diễn ra buổi biểu diễn, các nghệ sỹ hát bội thường mất rất nhiều thời gia để chuẩn bị từ việc hóa trang đến chuẩn bị trang phục. Ảnh: An Hiếu
IMG_9640.jpg
Ngoài vai trò diễn tấu, các nghệ sỹ còn phải hóa thân thành những "họa sỹ tài ba" cho chính khuôn mặt của mình. Ảnh: An Hiếu
IMG_9661.jpg
Với đôi bàn tay khéo léo, cùng đường nét uyển chuyển, sắc sảo, các nghệ sỹ hát bội đã tạo ra một phẩm nghệ thuật đa sắc màu. Ảnh: An Hiếu
HIE_5984-Enhanced-NR.jpg
Hát bội là loại hình nghệ thuật cách điệu từ nội dung cốt truyện, cử chỉ, điệu bộ, lời ca, tiếng hát, y phục, hóa trang… Ảnh: An Hiếu
HIE_6003.jpg
Mỗi vở diễn là một nhân vật với những cử chỉ, điệu bộ, nét mặt đã tạo nên nét độc đáo riêng cho loại hình hát bội. Ảnh: An Hiếu
IMG_0141.jpg
Trong hát bội, các diễn viên thường thể hiện rất nhiều cử chỉ, động tác cùng với trang phục đa sắc màu đã tạo nên nét hấp dẫn rất riêng biệt. Ảnh: An Hiếu

Sân khấu hát bội là sân khấu cách điệu đến mức cao nhất. Phía sau mặt sân khấu chỉ có một tấm phông vẽ mặt rồng. Hai bên cánh gà vẽ mấy hoa văn đơn giản. Cờ soái, bảo cái được treo hai bên. Giữa sân khấu có một cái bàn cố định, có thể là hương án, quan án, ngọn đồi, quả núi,…

IMG_9822.jpg
Cách tạo hình nhân vật trong nghệ thuật hát bội rất bắt mắt từ trang phục, cử chỉ, điệu bộ, màu sắc. Ảnh: An Hiếu
IMG_0220.jpg
Cách tạo hình nhân vật trong nghệ thuật hát bội rất bắt mắt từ trang phục, cử chỉ, điệu bộ, màu sắc. Ảnh: An Hiếu
IMG_0230.jpg
Các nhân vật trong một vở diễn của nghệ thuật hát bội tại Nhà hát Nghệ thuật Hát bội Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: An Hiếu
IMG_0233.jpg
Cử chỉ, điệu bộ trong buổi diễn xướng nghệ thuật hát bội thường rất nổi bật và đặt biệt. Ảnh: An Hiếu
IMG_0477.JPG
Các nghệ sỹ hát bội biểu diễn tại Nhà hát Nghệ thuật Hát bội Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: An Hiếu
IMG_0505.jpg
Nhà hát Nghệ thuật Hát bội Thành phố Hồ Chí Minh hiện chủ yếu biểu diễn hợp đồng với các nơi trong mùa lễ hội kỳ yên (cao điểm là tháng 2 và 3, 8 và 9 Âm lịch), biểu diễn phục vụ người dân TP theo lịch phân công của Sở Văn hóa - Thể thao TPHCM, cũng như tham gia diễu hành, biểu diễn trong các lễ hội lớn của TP. Hàng tuần. Ảnh: An Hiếu

Với mong muốn lưu giữ những giá trị truyền thống, Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TP.HCM đã đẩy mạnh quảng bá, kết nối và biểu diễn hát bội tại một số trường học, đồng thời duy trì các suất diễn tại Lăng Đức Tả quân Lê Văn Duyệt (Quận Bình Thạnh) và Thảo Cầm Viên (Quận 1), Nhà hát Nghệ thuật Hát bội Thành phố Hồ Chí Minh ….

Trước buổi biểu diễn, đơn vị thường tổ chức giao lưu về cách thức hóa trang nhân vật, … để khán giả có thể tìm hiểu và yêu thích hơn loại hình nghệ thuật truyền thống đặc sắc này.

An Hiếu

(Báo ảnh Dân tộc và Miền núi)

Có thể bạn quan tâm

Hội chợ mùa Thu 2025: Sức hút của sản vật đặc trưng Sơn La

Hội chợ mùa Thu 2025: Sức hút của sản vật đặc trưng Sơn La

Gian hàng trưng bày, quảng bá sản phẩm đặc trưng, tiêu biểu tỉnh Sơn La nằm trong phân khu "Thu đất Việt - Sắc nước hương Thu" tại Hội chợ Mùa thu 2025 đang diễn ra tại Trung tâm triển lãm Quốc gia (Đông Anh, Hà Nội) thu hút đông đảo người dân và du khách bởi sản vật đặc trưng của Sơn La rất đa dạng và phong phú, mang những đặc trưng nổi bật của vùng núi Tây Bắc, với sự kết hợp hài hòa giữa hương vị tự nhiên của núi rừng và nét văn hóa ẩm thực độc đáo của đồng bào các dân tộc nơi đây.

Ấn tượng gian hàng trưng bày, quảng bá sản phẩm đặc trưng, tiêu biểu của tỉnh Gia Lai

Ấn tượng gian hàng trưng bày, quảng bá sản phẩm đặc trưng, tiêu biểu của tỉnh Gia Lai

Gian hàng trưng bày, quảng bá sản phẩm đặc trưng, tiêu biểu của tỉnh Gia Lai nằm trong phân khu "Thu đất Việt - Sắc nước hương thu" tại Hội chợ Mùa thu 2025 đang diễn ra tại Trung tâm triển lãm Quốc gia (Đông Anh, Hà Nội) mang đến nhiều ấn tượng cho người dân và du khách bởi các sản vật địa phương đa dạng cùng với bản sắc văn hoá độc đáo.

Chùa Som Rong - nơi lưu giữ các giá trị văn hóa, tín ngưỡng đặc sắc của đồng bào Khmer

Chùa Som Rong - nơi lưu giữ các giá trị văn hóa, tín ngưỡng đặc sắc của đồng bào Khmer

Chùa Som Rong (tên gọi đầy đủ là Wat Pătum Wôngsa Som Rông), tọa lạc ở phường Sóc Trăng, thành phố Cần Thơ, là một trong những địa điểm du lịch tâm linh nổi tiếng. Ngôi chùa nổi bật với kiến trúc độc đáo, thiết kế hài hòa giữa nét truyền thống và hiện đại, không chỉ là địa điểm hành hương mà còn là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa, tín ngưỡng đặc sắc của đồng bào Khmer.

Đổi thay ở vùng đồng bào dân tộc Mảng

Đổi thay ở vùng đồng bào dân tộc Mảng

Được sự quan tâm, hỗ trợ của Đảng, Nhà nước, những năm qua, đời sống, diện mạo bản làng của đồng bào dân tộc Mảng tại xã Lê Lợi, tỉnh Lai Châu, đang dần thay đổi. Từ các nguồn vốn hỗ trợ, nhiều mô hình phát triển kinh tế của người dân đã triển khai hiệu quả, giúp người dân tăng thêm nguồn thu nhập vươn lên thoát nghèo, đồng thời thay đổi tư duy nhận thức về phát triển kinh tế từ nhỏ lẻ, manh mún sang phát triển kinh tế hợp tác, liên kết.

Nghi lễ cưới truyền thống của người Dao Tiền

Nghi lễ cưới truyền thống của người Dao Tiền

Nghi lễ cưới truyền thống của người Dao Tiền ở Bản Sưng, xã Cao Sơn (huyện Đà Bắc, Hòa Bình cũ) - nay thuộc tỉnh Phú Thọ, là một trong những nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc, phản ánh đời sống tinh thần, tín ngưỡng của cộng đồng người Dao Tiền. Người Dao Tiền nơi đây quan niệm hôn nhân không chỉ là việc riêng của đôi lứa mà còn là chuyện trọng đại của hai gia đình, hai dòng họ. Truyền thống hôn nhân một vợ một chồng, cùng dân tộc nhưng ngoại hôn dòng họ được duy trì nghiêm ngặt qua nhiều thế hệ. 

Tái hiện Lễ cúng giọt nước của đồng bào Ba Na

Tái hiện Lễ cúng giọt nước của đồng bào Ba Na

Ngày 19/10/2025, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Hà Nội) diễn ra hoạt động tái hiện Lễ cúng giọt nước của đồng bào Ba Na, tỉnh Gia Lai. Nghi lễ được tổ chức nhằm mục đích cầu Thần nước (Yang Ia) ban cho nguồn nước dồi dào để phục vụ sinh hoạt, canh tác, sản xuất. Lễ cúng giọt nước là một biểu tượng văn hóa độc đáo, thể hiện tính cố kết cộng đồng của đồng bào Ba Na cùng với ước vọng đón chờ một mùa vụ mới thuận lợi, bội thu.

Bộ đội Biên phòng Thanh Hóa hoàn thành tốt nhiệm vụ, giúp dân phát triển kinh tế

Bộ đội Biên phòng Thanh Hóa hoàn thành tốt nhiệm vụ, giúp dân phát triển kinh tế

Với nhiệm vụ trọng tâm là quản lý, bảo vệ vững chắc chủ quyền và an ninh biên giới quốc gia, những năm qua, Bộ đội Biên phòng tỉnh Thanh Hóa luôn làm tốt công tác tham mưu, phối hợp với các lực lượng tuyên truyền cho nhân dân nhận thức sâu sắc vị trí, tầm quan trọng về xây dựng nền biên phòng toàn dân vững mạnh; quản lý chặt địa bàn, triển khai hiệu quả và đề ra các giải pháp phù hợp trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ, đảm bảo an ninh biên giới quốc gia; đấu tranh phòng chống tội phạm và giúp nhân dân phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo ổn định đời sống.

Các trường học ở Cao Bằng khắc phục hậu quả cơn bão số 11

Các trường học ở Cao Bằng khắc phục hậu quả cơn bão số 11

Các trường học bị ảnh hưởng bởi hoàn lưu bão số 11 trên địa bàn tỉnh Cao Bằng đã huy động cán bộ, giáo viên, nhân viên nhà trường, cùng các ban, ngành, đoàn thể, lực lượng vũ trang, phụ huynh học sinh tiến hành xịt rửa bùn đất trong khuôn viên sân trường, cơ sở vật chất, trang thiết bị, đồ dùng học tập, bảo đảm các điều kiện tốt nhất để học sinh trở lại trường học trong thời gian sớm nhất.

Cuộc sống khó khăn của người dân bản Na Ngân do bị cô lập giữa đại ngàn Pù Huống

Cuộc sống khó khăn của người dân bản Na Ngân do bị cô lập giữa đại ngàn Pù Huống

Dù đã bước sang ngày thứ 9 sau trận lũ ống, lũ quét lịch sử nhưng bản Na Ngân (Nghệ An), nơi có 153 hộ dân với 730 nhân khẩu đồng bào Thái, vẫn bị cô lập hoàn toàn do đường đất độc đạo dài 24km nối với trung tâm xã bị chia cắt bởi những điểm sạt lở núi nghiêm trọng chưa được khắc phục.

Nghệ An: Xã miền núi Nga My thiệt hại nặng nề do lũ ống, lũ quét

Nghệ An: Xã miền núi Nga My thiệt hại nặng nề do lũ ống, lũ quét

Sáng 29/9/2025, tại xã Ngay My (tỉnh Nghệ An) xảy ra mưa lớn, nước từ thượng nguồn ồ ạt đổ về khiến các khe, suối trên địa bàn đột ngột dâng cao, chảy xiết, xảy ra lũ ống, lũ quét trên diện rộng gây ngập lụt hàng trăm ngôi nhà, hơn 50 ngôi nhà bị hư hại, trong đó có 3 nhà bị lũ cuốn trôi toàn bộ nhà cửa, tài sản, 2 nhà phải di dời khẩn cấp, nhiều nhà hư hỏng nặng; quốc lộ 48C qua địa bàn xuất hiện nhiều điểm ngập khiến giao thông bị tê liệt; toàn xã bị mất điện trong nhiều ngày; 2 cầu dân sinh và 3 cầu tạm bị lũ cuốn trôi, 1 cầu tràn hư hỏng nặng.

Mưa lũ làm đứt gãy tuyến đường 433, nhiều xã vùng cao Phú Thọ bị cô lập

Mưa lũ làm đứt gãy tuyến đường 433, nhiều xã vùng cao Phú Thọ bị cô lập

Ngày 1/10/2025, do ảnh hưởng của bão số 10 gây ra mưa lớn kéo dài, nhiều khu vực trên tuyến đường Tỉnh lộ 433 đi các xã Cao Sơn, Tân Pheo, Quy Đức, Đức Nhàn (Phú Thọ) đã xảy ra tình trạng hàng chục điểm sạt lở đất, đá với khối lượng hàng nghìn m3, gây đứt gãy giao thông. Nhiều xã trong tình trạng bị cô lập cục bộ.

Độc đáo cọn nước của đồng bào Thái

Độc đáo cọn nước của đồng bào Thái

Văn minh lúa nước gắn liền với đồng bào Thái ở miền núi phía Tây tỉnh Nghệ An từ bao đời nay. Do diện tích trồng lúa nước thường là những thửa ruộng bậc thang theo dưới chân núi, bên khe suối… nên người dân đã chế tác và sử dụng “cọn nước” để đưa nước từ các khe suối, dòng sông lên những khu vực cao hơn theo hình thức tự chảy, cung cấp nước tưới cho ruộng đồng.

Rực rỡ mùa lúa chín dưới chân Tây Côn Lĩnh

Rực rỡ mùa lúa chín dưới chân Tây Côn Lĩnh

Vào mùa thu, vùng biên Xà Phìn tại xã Thanh Thủy (Tuyên Quang) nhuộm màu vàng óng của những thửa ruộng bậc thang đang vào chín tạo nên bức tranh toát lên vẻ đẹp yên bình nơi phên dậu Tổ quốc. Đây cũng là địa điểm thu hút du khách và nhiếp ảnh gia tìm đến để lưu giữ khoảnh khắc tuyệt đẹp này.

Vẻ đẹp của đập Thủy điện Nậm Chiến

Vẻ đẹp của đập Thủy điện Nậm Chiến

Thủy điện Nậm Chiến được xây dựng trên dòng suối Chiến, nằm ở vùng đất của các xã Ngọc Chiến và Chiềng Muôn, huyện Mường La (Sơn La) - một trong những công trình được đánh giá khó thi công bậc nhất ở Việt Nam. Với thiết kế công trình đập chính là đập vòm bê tông, có chiều cong hướng về phía thượng lưu với chiều cao 135m, là loại đập lần đầu tiên được thiết kế và xây dựng có dạng vòm lớn nhất tại Việt Nam.

Mùa vàng ở Ngọc Chiến, Sơn La

Mùa vàng ở Ngọc Chiến, Sơn La

Xã Ngọc Chiến, tỉnh Sơn La có khí hậu quanh năm mát mẻ, là vùng đất lý tưởng trồng lúa, nhất là các giống lúa nếp. Cuối tháng 8, đầu tháng 9 hàng năm, xã Ngọc Chiến lại khoác lên mình một màu vàng rực rỡ của mùa lúa chín trải dài khắp các triền ruộng như bức tranh sống động giữa núi rừng, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, du lịch.

Rộn ràng mùa cá linh non nơi đầu nguồn châu thổ Cửu Long

Rộn ràng mùa cá linh non nơi đầu nguồn châu thổ Cửu Long

Đối với người dân Đồng bằng sông Cửu Long, nhất là các địa phương vùng đầu nguồn biên giới Tây Nam như An Giang, Đồng Tháp, mùa nước nổi (mùa lũ) về mang theo nhiều sản vật cá tôm, nhưng thứ được người ta trông chờ hơn cả là cá linh non - một đặc sản trứ danh, riêng chỉ có ở miền Tây Nam Bộ.

Tết Độc lập của người Mông ở xóm vùng cao Đà Vĩ

Tết Độc lập của người Mông ở xóm vùng cao Đà Vĩ

Hòa chung niềm vui của cả nước, chào mừng kỷ niệm 80 năm Ngày Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Ngày Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025), khu hạ sơn của đồng bào Mông ở xóm Đà Vĩ, xã Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng cũng ngập tràn sắc đỏ cờ Đảng, cờ Tổ quốc, nhân dân náo nức đón Tết Độc lập.