Voi hoang dã được xem là biểu tượng của sự hùng vĩ trong thiên nhiên, gắn bó với văn hóa, tín ngưỡng của nhiều cộng đồng người ở Việt Nam. Tuy nhiên, loài vật này đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng khi số lượng cá thể ngoài tự nhiên giảm sút nghiêm trọng. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp bách về bảo tồn với sự chung tay của cơ quan chức năng, cộng đồng và những hiến kế của các chuyên gia quốc tế.

Đàn voi Đồng Nai được tổ chức Humane World for Animals chụp bằng bẫy ảnh. Ảnh: TTXVN phát
Nguy cơ tuyệt chủng
Mới đây, tại cuộc họp lần thứ 12 của Nhóm Chuyên gia về voi châu Á (AsESG, thuộc Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế - IUCN), các chuyên gia về voi nhận định, trên thực tế, loài voi đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng. Loài voi đang rất cần sự chung tay của cả cộng đồng và các quốc gia trên thế giới để bảo tồn.
Tỉnh Đồng Nai đang quản lý hơn 370.000 ha rừng, với tỷ lệ che phủ đạt 25%. Đây được xem là nhà của quần thể voi hoang dã lớn thứ 2 cả nước với tổng đàn khoảng 25 - 27 con.
Bà Nguyễn Thị Hoàng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai cho biết: Từ năm 1997, tỉnh Đồng Nai là địa phương đi đầu trong việc “đóng cửa rừng tự nhiên”, hình thành một vùng bảo tồn thiên nhiên rộng lớn và khu vực này đã được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới Đồng Nai. Đây là nơi sinh sống của nhiều loại động vật hoang dã, có nhiều loài được xếp là quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng, được ghi vào sách Đỏ Việt Nam và danh mục đỏ IUCN thế giới, trong đó có loài voi hoang dã.

Voi Đồng Nai được tổ chức Humane World for Animals chụp bằng bẫy ảnh. Ảnh: TTXVN Phát
Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai, từ những năm 1990 - 2008, địa phương đã phối hợp với các tổ chức phi Chính phủ, các viện nghiên cứu có rất nhiều khảo sát, điều tra về số lượng voi hoang dã ở Đồng Nai tại khu vực Vườn quốc gia Cát Tiên, Khu bảo tồn Thiên nhiên văn hóa Đồng Nai và Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Lâm nghiệp La Ngà - Đồng Nai. Qua khảo sát, tình hình xung đột giữa voi và người trước những năm 2009 trên địa bàn tỉnh rất nghiêm trọng, ghi nhận thiệt hại cả về người và voi.
Phó cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Đoàn Hoài Nam cho biết, voi châu Á không chỉ là sự phong phú, đa dạng sinh học mà còn gắn bó mật thiết với văn hóa, tín ngưỡng của nhiều quốc gia. Tuy nhiên, thực tế quần thể voi đang bị suy giảm nghiêm trọng. Việt Nam hiện chỉ còn dưới 200 con voi hoang dã, phân bố rải rác ở một số tỉnh; trong đó, Đồng Nai là địa bàn trọng yếu. Đây là lời cảnh báo khẩn thiết cho công tác bảo tồn loài voi. Việt Nam đang thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia về bảo tồn voi Việt Nam đến năm 2035, tầm nhìn 2050 nhằm bảo vệ loài nguy cấp này, thúc đẩy chung sống hài hòa giữa voi và con người.

Đàn voi Đồng Nai được tổ chức Humane World for Animals chụp bằng bẫy ảnh. Ảnh: TTXVN phát
Tuy nhiên, Phó cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm Lâm cũng thẳng thắn nhìn nhận, dù Việt Nam đã triển khai nhiều biện pháp như giảm xung đột người - voi, hỗ trợ sinh kế cộng đồng, nhưng công tác bảo tồn vẫn đối mặt khó khăn do diện tích rừng tự nhiên bị thu hẹp, quần thể nhỏ, bị chia cắt sinh cảnh, nguy cơ mất đi quần thể voi hoang dã là rất lớn.
Các chuyên gia nước ngoài hiến kế bảo tồn đàn voi
Sự hiện diện của gần 200 con voi hoang dã ở Việt Nam đang là lời cảnh tỉnh về sự mong manh của loài động vật quý hiếm này. Trước thực trạng đó, các chuyên gia về voi châu Á đã đưa ra loạt khuyến nghị nhằm bảo tồn và phát triển đàn voi Việt Nam; trong đó nhấn mạnh giải pháp bảo vệ sinh cảnh tự nhiên, giảm xung đột người - voi, mở rộng hành lang di cư tăng cường hợp tác quốc tế, kêu gọi sự chung tay của cả cộng đồng trong việc nghiên cứu và bảo tồn đàn voi.
Tiến sĩ Bruthu Fernando, thành viên Nhóm Chuyên gia về voi châu Á cho biết, tại Đồng Nai, nhóm chuyên gia được tỉnh hỗ trợ trong thực hiện dự án bảo tồn voi và đã đạt được những thành công nhất định, từ đó giúp địa phương trở thành hình mẫu, dự án tiên phong để nhân rộng kết quả ra phạm vi cả nước. Riêng tại Đồng Nai, dự án đã tạo tiền đề quan trọng để nhóm các chuyên gia xây dựng Kế hoạch hành động bảo tồn voi quốc gia, khởi động từ năm 2022. Đến nay, kế hoạch này đã được triển khai tại 5 tỉnh trong cả nước.

Voi Đồng Nai được tổ chức Humane World for Animals chụp bằng bẫy ảnh. Ảnh: TTXVN Phát
Kỳ vọng, đến năm 2026, việc bảo tồn voi sẽ tiếp tục mở rộng ra các tỉnh khác, Việt Nam sẽ có cơ sở để đưa ra những quyết sách tiếp theo, với mục tiêu quan trọng nhất là bảo tồn và từng bước gia tăng số lượng voi tại Việt Nam, tránh kịch bản tuyệt chủng như đã từng xảy ra với một số loài khác. Nếu thành công, đây không chỉ là thành tựu của riêng Việt Nam mà còn là bài học quý cho thế giới trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học.
“Để bảo tồn đàn voi tại Việt Nam, theo tôi yếu tố quan trọng nhất chính là thông tin. Chỉ khi có được dữ liệu đầy đủ, chính xác, chúng ta mới có thể đưa ra nhận định và kế hoạch hành động phù hợp. Ví dụ, trước đây, chúng ta chỉ xác định được 2 con voi đực ngoài tự nhiên, điều đó không phản ánh được khả năng duy trì và phát triển đàn voi. Nhưng khi có số liệu cụ thể hơn như sự hiện diện của voi đực, voi cái, voi con thì đó chính là cơ sở để đánh gia đúng tiềm năng, đồng thời mở ra cơ hội phục hồi và gia tăng đàn voi trong tự nhiên”, Tiến sĩ Bruthu Fernando chia sẻ.

Voi Đồng Nai được tổ chức Humane World for Animals chụp bằng bẫy ảnh. Ảnh: TTXVN Phát
Đề xuất những giải pháp để bảo tồn đàn voi, ông Vivek Menon, Trưởng nhóm chuyên gia về voi châu Á cho biết, trước hết cần tập trung bảo tồn vùng sinh cảnh tự nhiên của voi, bởi thực tế hiện nay diện tích sinh cảnh đang ngày càng bị thu hẹp. Thứ hai, chúng ta phải hướng đến việc chung sống hài hòa giữa con người và voi, giảm thiểu xung đột với sản xuất nông nghiệp, để chính cộng đồng cùng sinh sống với voi trở thành những người bảo vệ voi. Thứ ba, điều đặc biệt quan trọng là ngăn chặn nạn săn bắt voi hoang dã lấy thịt, đây là một hành vi tàn nhẫn đã khiến nhiều cá thể voi bị giết hại.
Theo ông Vivek Menon, đối với Việt Nam, voi đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Việt Nam đã từng có hổ, có sư tử, nhưng nay những loài này đã biến mất. Vì vậy, dù voi cũng nằm trong nhóm loài bị đe dọa, nhưng vẫn còn cơ hội bảo tồn vì chúng đang hiện hữu. Do đó các cơ quan quản lý và các bên liên quan hãy chung tay hành động, để loài voi tiếp tục hiện diện trong đời sống tự nhiên của Việt Nam.

Voi Đồng Nai được tổ chức Humane World for Animals chụp bằng bẫy ảnh. Ảnh: TTXVN Phát
Đối với giải pháp phòng ngừa xung đột giữa voi và người tại Việt Nam, Trưởng nhóm chuyên gia về voi châu Á phân tích, đây là vấn đề rất phức tạp. Voi là loài động vật lớn, khi con người đi vào phạm vi sinh hoạt của chúng mà thiếu hiểu biết về cách ứng xử nguy cơ bị tấn công là rất cao. Bên cạnh đó, voi là loài sống theo bầy đàn, có tính cộng đồng và gắn kết gia đình. Việc tách rời voi mẹ với voi con có thể khiến chúng trở nên hung dữ hơn. Do đó, điều quan trọng là phải để voi được sống trong quần thể tự nhiên, được duy trì những tập tính vốn có trong môi trường hoang dã mới có thể hạn chế tối đa xung đột giữa các bên./.