Giữa dòng chảy của cuộc sống hiện đại, nhiều loại hình văn hóa truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một. Tuy nhiên, ở Nghệ An, dân ca Ví, Giặm vẫn có sức sống mãnh liệt.

Hàng trăm câu lạc bộ, những lớp học và những nghệ nhân lão thành cũng như thế hệ trẻ đang ngày đêm "thổi hồn" vào từng câu hát. Hành trình đầy tâm huyết của các cấp chính quyền, nghệ nhân và cộng đồng đã, đang nỗ lực để gìn giữ và phát huy giá trị của dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong bối cảnh đương đại.
Sức sống mới cho dân ca Ví, Giặm
Dân ca Ví, Giặm không chỉ là những làn điệu mộc mạc mà còn là "tiếng lòng" của người dân xứ Nghệ; là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại được UNESCO công nhận vào năm 2014. Giá trị của loại hình dân ca này được thể hiện trên nhiều phương diện như: giá trị văn học và nghệ thuật, lịch sử và xã hội, giáo dục. Thông qua các làn điệu, những bài học về đạo đức, lối sống, cách ứng xử được truyền tải tự nhiên, sâu sắc.
Để giữ gìn và phát huy loại hình dân ca này, tỉnh Nghệ An đã và đang có những hành động quyết liệt, đồng bộ từ cấp chính quyền đến người dân, nghệ nhân; qua đó tạo nên một sức sống mới cho dân ca Ví, Giặm.
Tại nhiều địa phương, hoạt động của các câu lạc bộ diễn ra sôi nổi, đóng góp vào phong trào văn hóa văn nghệ của địa phương. Trong đó, Câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm Hưng Tân (xã Hưng Nguyên Nam) là một trong những câu lạc bộ được thành lập sớm và hoạt động sôi nổi nhất.
Ông Nguyễn Trọng Tâm, Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm Hưng Tân cho biết, câu lạc bộ có hơn 50 thành viên, trẻ nhất là 6 tuổi và nhiều tuổi nhất là 97 tuổi. Các nghệ nhân cao tuổi đóng vai trò nòng cốt trong việc truyền dạy từng câu hát, làn điệu cho thế hệ trẻ cũng như trình diễn và sáng tác trong câu lạc bộ. Hằng tháng, câu lạc bộ vẫn tổ chức sinh hoạt định kỳ, biểu diễn phục vụ du khách và người dân; qua đó tạo nên phong trào văn hóa quần chúng mạnh mẽ.
Cùng với hoạt động của các câu lạc bộ, những nghệ nhân, các hạt nhân văn nghệ tiêu biểu đã nỗ lực để thực hành, truyền dạy và bảo tồn các làn điệu Ví, Giặm, đảm bảo tính nguyên gốc và vẻ đẹp của di sản. Bằng tài năng và tâm huyết, họ giúp các bài dân ca cổ lan tỏa mạnh mẽ, lay động cảm xúc của khán giả và truyền tải tình yêu di sản quê hương đến công chúng. Ngoài ra, nhiều nghệ nhân đã mở lớp dạy học hát dân ca Ví, Giặm tại nhà...
Nghệ nhân Nhân dân Võ Thị Hồng Vân, Chủ nhiệm Câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm Ngọc Sơn (xã Xuân Lâm) cho biết, việc bảo tồn và phát huy dân ca Ví, Giặm cần sự kiên trì và say mê; đòi hỏi người làm công tác này phải hiểu biết sâu sắc về dân ca. Bà thường xuyên tham gia biểu diễn tại các chương trình, hội thi, liên hoan ở địa phương, cấp tỉnh và khu vực, góp phần nâng cao nhận thức và quảng bá giá trị của dân ca ví, giặm.
Cùng với việc tổ chức các cuộc thi Liên hoan dân ca Ví, Giặm hằng năm, ngành Văn hóa còn phối hợp với ngành Giáo dục và Đào tạo đưa dân ca vào trường học, tổ chức các cuộc thi dân ca Ví, Giặm; cuộc thi sáng tác các làn điệu dân ca; khen thưởng biểu dương và tôn vinh kịp thời các nghệ sĩ, nghệ nhân có những đóng góp cho dân ca Ví, Giặm.
Những ngày này, em Nguyễn Khánh Linh (học sinh lớp 10D Trường Trung học phổ thông Huỳnh Thúc Kháng) cùng các bạn trong Câu lạc bộ dân ca, dân vũ của trường đang tích cực tập luyện chương trình văn nghệ chào mừng năm học mới. “Bên cạnh các tiết hiện đại, chúng em vẫn dành 2 tiết mục biểu diễn về dân ca Ví, Giặm. Em mong muốn dân ca Ví, Giặm sẽ chạm đến trái tim của người trẻ”, em Trà My cho biết.
Ngân mãi câu Ví, đượm mãi lời Giặm

Ở Nghệ An, dân ca Ví, Giặm đã và đang vượt ra khỏi những không gian truyền thống để hòa mình vào nhịp sống hiện đại. Loại hình dân ca này không chỉ được trình diễn trên sân khấu lớn mà còn vang vọng trong những lớp học ngoại khóa, sinh hoạt câu lạc bộ và cả trên các nền tảng mạng xã hội. Sự lan tỏa ấy cho thấy để bảo tồn một di sản, cách tốt nhất là để nó thực sự "sống" và "thở" cùng cộng đồng.
Thời gian qua, Nghệ An đã ban hành nhiều đề án, chương trình để bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm. Cùng với đó, tỉnh có các chính sách ưu đãi, hỗ trợ các nghệ nhân, câu lạc bộ. Hằng năm, tỉnh đều tổ chức các liên hoan dân ca Ví, Giặm cấp tỉnh, toàn quốc, thu hút hàng trăm câu lạc bộ và nghệ nhân tham gia. Đây không chỉ là sân chơi mà còn là dịp để quảng bá, tôn vinh loại hình nghệ thuật này. Chính quyền địa phương đã hỗ trợ xây dựng các nhà văn hóa cộng đồng, sân khấu biểu diễn để các câu lạc bộ có không gian sinh hoạt và trình diễn thường xuyên.
Để tiếp nối và lan tỏa, nhiều trường học tại Nghệ An đã lồng ghép dân ca Ví, Giặm vào các tiết học ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm. Học sinh được học hát, tìm hiểu về nguồn gốc, ý nghĩa của các làn điệu; qua đó ươm mầm tình yêu với di sản văn hóa dân tộc.
“Các cuộc thi hát dân ca Ví, Giặm được tổ chức thường xuyên trong các trường học khuyến khích các học sinh tham gia, rèn luyện kỹ năng biểu diễn và lan tỏa niềm đam mê”, ông Nguyễn Trọng Hoàn, Chánh Văn phòng Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An chia sẻ.

Thực hiện Đề án Bảo tồn và phát huy các giá trị dân ca Ví, Giặm, từ năm 2022, Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh Nghệ An đã tổ chức các hoạt động diễn xướng dân ca Ví, Giặm. Đến nay, trung tâm đã tổ chức được hàng trăm buổi diễn xướng dân ca tại Quảng trường Hồ Chí Minh, thu hút được sự quan tâm của đông đảo công chúng. Hằng năm, đơn vị còn tổ chức các lớp truyền dạy dân ca Ví, Giặm cho các câu lạc bộ và học sinh trên địa bàn tỉnh.
Nhạc sỹ Trần Quốc Chung, Giám đốc Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh Nghệ An cho biết, đưa dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh lên sân khấu nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị gốc; đồng thời cải biên, phát triển đáp ứng yêu cầu phục vụ cuộc sống của thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và thời kỳ hội nhập, phát triển.
“Qua những lần biểu diễn, ngọn lửa đam mê của thành viên các câu lạc bộ dân ca luôn bùng cháy và được truyền đến nhiều người khác. Chúng tôi luôn phát hiện và nuôi dưỡng nhiều gương mặt nhỏ tuổi tài năng, sở hữu chất giọng ngọt ngào, thể hiện nhuần nhuyễn các làn điệu Ví, Giặm. Đây chính là yếu tố quan trọng để lan tỏa di sản dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong đời sống đương đại và trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng”, nhạc sỹ Trần Quốc Chung cho biết.
Những chủ trương, chính sách đúng đắn của tỉnh Nghệ An, sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương cùng nhiệt huyết của các nghệ nhân, câu lạc bộ và đặc biệt là sự tiếp nối của thế hệ trẻ đã tạo nên một sức mạnh cộng hưởng để gìn giữ di sản vô giá này. Với những nỗ lực ấy, "tiếng hát quê hương" sẽ mãi ngân vang, truyền đi những thông điệp về tình yêu, đạo lý, vẻ đẹp của con người và mảnh đất Nghệ An./.