Ngày 11/8, UBND tỉnh Cao Bằng tổ chức Hội thảo khoa học “Văn hóa Đông Sơn ở Cao Bằng từ những phát hiện mới về khảo cổ học", thu hút sự tham gia của nhiều nhà khoa học lịch sử nổi tiếng và các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa ở Cao Bằng.
Trong cuộc “Điều tra, nghiên cứu, lập hồ sơ khoa học và đánh giá giá trị các di tích, di vật thuộc thời kỳ văn hóa Đông Sơn và nhà nước Âu Lạc”, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội đã phối hợp với Thành ủy Cao Bằng và các cơ quan chuyên môn của tỉnh khảo sát lần thứ nhất từ ngày 20 đến 28/4/2025.
Kết quả khảo sát tại các xã Dân Chủ, Ngũ Lão, Lam Sơn, Hồng Việt và thị trấn Cao Bình (huyện Hòa An) đã xác định được 17 địa điểm/di tích, trong đó 15 địa điểm có di vật mang phong cách văn hóa Đông Sơn, bao gồm trống đồng và các hiện vật lịch sử khác. Các di tích thường phân bố ven các con sông lớn như sông Bằng, sông Gâm và phụ lưu (một dòng sông hoặc suối nhỏ chảy vào một dòng sông chính hoặc hồ lớn hơn), cho thấy dấu tích văn hóa Đông Sơn khá dày đặc. Tuy nhiên, ở các khu vực tìm thấy đồ đồng lại không phát hiện mảnh gốm thô hay tầng văn hóa đặc trưng, ngoại trừ một số mảnh gốm nhỏ từng được ghi nhận ở Trà Lĩnh năm 2012.
Cùng với khảo sát, nhóm nghiên cứu đã chỉnh lý các sưu tập hiện vật tại Bảo tàng tỉnh Cao Bằng và bộ sưu tập của ông Đàm Thế Học – Hội Di sản Văn hóa Cao Bình. Kết quả cho thấy, hiện vật đồng mang đặc trưng văn hóa Đông Sơn chiếm số lượng lớn, gồm vũ khí (giáo, lao, mũi tên, qua, rìu chiến…), công cụ sản xuất (rìu, cuốc, lưỡi cày, búa rèn kim loại, lưỡi câu), đồ trang sức và nhạc khí. Đặc biệt, sưu tập mũi tên đồng tại Bảo tàng Cao Bằng có hình dáng tương đồng với mũi tên tìm thấy ở Cổ Loa, nơi từng phát hiện dấu tích xưởng đúc mũi tên.
Tại hội thảo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Văn Liêm, Phó Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam khẳng định, thời đại văn hóa Đông Sơn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển của quốc gia sau này. Ông kêu gọi đẩy mạnh nghiên cứu về thời kỳ Thục Phán – An Dương Vương, đồng thời đề xuất các bảo tàng cần tăng cường trưng bày hiện vật để phục vụ giáo dục và truyền thông. Ông cũng cảnh báo nguy cơ mai một di sản do thiên tai và các hoạt động kinh tế, đòi hỏi hành động sớm để bảo vệ các hiện vật khảo cổ quý giá.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Kim, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia khẳng định, sự ra đời của Nhà nước Văn Lang – Âu Lạc là một trong những Nhà nước sớm nhất Đông Nam Á, thể hiện niềm tự hào dân tộc. Ông đánh giá cao vai trò của Cao Bằng như một trung tâm giao lưu văn hóa, nơi hội tụ những giá trị đặc sắc, tạo nền tảng sức mạnh giúp dân tộc vượt qua gần 1.000 năm Bắc thuộc và trỗi dậy mạnh mẽ sau chiến thắng của Ngô Quyền năm 938.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam cho rằng, từ những năm 1950 – 1960, đã có các nghiên cứu khảo cổ về văn hóa Đông Sơn tại Cao Bằng. Ông nhận định nguồn sử liệu tại đây rất phong phú, phản ánh đời sống và kỹ thuật thời kỳ đó. Theo ông, thời kỳ Thục Phán – An Dương Vương đã đưa văn hóa Đông Sơn lên một tầm cao mới, thể hiện qua hệ thống thành lũy, công cụ quân sự và nghệ thuật chiến tranh. Việc dời đô từ Phú Thọ về Cổ Loa được Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tống Trung Tín đánh giá là bước tiến chiến lược, mở ra giai đoạn phát triển rực rỡ của nhà nước Âu Lạc.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam khẳng định, Thục Phán – An Dương Vương là nhân vật lịch sử có thật. Ông đánh giá thành Cổ Loa là công trình đỉnh cao, hiện vật vô giá, đang được đề nghị UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. Ông đề xuất xây dựng đề tài nghiên cứu cấp quốc gia về thời kỳ Nam Cương, cuộc kháng chiến chống quân Tần và vai trò của Thục Phán – An Dương Vương, đồng thời đưa nội dung này vào chương trình giáo dục phổ thông.
Chủ tịch UBND tỉnh Cao Bằng Lê Hải Hòa cho biết, địa phương sở hữu nguồn sử liệu khổng lồ nhưng còn nhiều khoảng mờ chưa được làm rõ do thiếu kinh phí và nhân lực chuyên môn. Ông kêu gọi sự phối hợp từ các viện nghiên cứu, các nhà khoa học để làm sáng tỏ lịch sử địa phương, khai thác giá trị lịch sử hướng tới phát triển bền vững./.