 |
| Bệnh lao ở trẻ em vẫn khó kiểm soát. Ảnh : Đinh Thị Hằng - TTXVN |
Đứng thứ 16 về số người mắc lao cao
Thực tế cho thấy, Việt Nam hiện vẫn nằm trong 30 quốc gia có gánh nặng bệnh lao cao nhất thế giới, đứng thứ 16 về số người mắc lao cao và đứng thứ 15 gánh nặng lao kháng đa thuốc.
Trong đó, 64% bệnh nhân lao thường và 98% bệnh nhân lao kháng thuốc phải chịu gánh nặng chi phí thảm họa, tức là phải tiêu tốn trên 20% thu nhập của cả hộ gia đình trong một năm do mắc lao. 70% người mắc lao ở trong độ tuổi lao động. Tuy vẫn còn nhiều người mắc lao nhưng so với 5 năm trước Việt Nam đã giảm được thứ hạng từ 12 xuống thứ 16 về số người mắc lao cao.
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2018, ước tính năm 2017, Việt Nam có 124.000 người mắc lao mới. Chương trình Chống lao Quốc gia đã phát hiện được khoảng 100.000 người mắc lao, còn lại hơn 20.000 người chưa được phát hiện trong cộng đồng. Số người chết do lao năm 2017 ở Việt Nam ước tính là 12.000 người, cao hơn nhiều so với con số tử vong do tai nạn giao thông.
So với ước tính năm 2015, số mắc giảm được 4.000 và số chết đã giảm được 4.000. Lao đa kháng thuốc ước tính có 4.900 người, con số này cũng giảm đi rõ rệt so với năm 2015 (ước tính năm 2015 là 5.200). Lao đồng nhiễm HIV ngày càng giảm từ 7% đã xuống 3% trong số bệnh nhân lao được phát hiện.
Trong 10 năm qua, dựa trên các nghiên cứu điều tra toàn quốc lần 1 năm 2007, lần 2 năm 2017 và các nghiên cứu phụ trợ, bệnh lao ở Việt Nam đã giảm được 31%, trung bình 3,8%/năm. Những năm gần đây, tốc độ giảm nhanh hơn, nhất là sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược Quốc gia phòng chống lao đến năm 2020, tầm nhìn 2030.
Làm chủ nhiều kỹ thuật cao
Các kỹ thuật công nghệ mới, thuốc mới, tiếp cận mới trên thế giới đã được áp dụng hiệu quả cao tại Việt Nam, bao gồm kỹ thuật phát hiện vi khuẩn lao bằng máy GeneXpert, kỹ thuật sinh học phân tử, kỹ thuật nuôi cấy nhanh, thuốc mới Bedaquline, Delamanid, Rifampentine…
Nhờ đó, hàng năm cả nước phát hiện và đưa vào điều trị hơn 100.000 người mắc lao. Tỷ lệ phát hiện đạt 81% số mắc mới hàng năm, con số này trên toàn cầu là 61%.
Tỷ lệ khỏi bệnh đã đạt trên 92% cho người mới mắc lần đầu, 75% cho người mắc lao đa kháng thuốc nói chung và 80% cho người mắc lao đa kháng thuốc đơn thần với phác đồ ngắn hạn, trong khi con số này trung bình toàn cầu là 52%. Ngay cả với lao siêu kháng thuốc đã có phác đồ có thuốc mới và dần bao phủ mở rộng trên phạm vi toàn quốc để khống chế tỷ lệ lây truyền lao kháng thuốc tiên phát trong cộng đồng.
Bên cạnh đó, nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng phát hiện chủ động trong nhóm người tiếp xúc và mở rộng cộng đồng đã cho kết quả rất tốt. Nếu phát hiện bằng Xpert trong cộng đồng người dân mỗi năm 1 lần, thì sau 1 năm có thể giảm 20% và sau 3 năm có thể 46% dịch tễ bệnh lao, cùng với tác động của chương trình thường quy đã làm giảm hơn 70% số mắc lao ở quần thể nghiên cứu trong vòng 4 năm. Từ kết quả nghiên cứu, Chương trình đã triển khai chiến lược “2X” (Xquang -Xpert) vào phát hiện chủ động đạt hiệu quả cao gấp 7 lần so với phát hiện thụ động hiện nay.
Đặc biệt, các nhóm nguy cơ cao đều đã được thí điểm các can thiệp hiệu quả như lao trong trại giam, lao đái đường, nhóm thợ mỏ, nhóm bệnh mạn tính, nhóm có HIV, nhóm nghiện chích…
Hệ thống y tế phòng, chống lao và bệnh phổi toàn quốc gồm 51 bệnh viện chuyên khoa có trình độ cao cùng với các đối tác trong nước và quốc tế tạo nên mạng lưới phòng chống lao mạnh hoạt động rất hiệu quả, có thể áp dụng tất cả các thành tựu công nghệ mới vào Việt Nam.
Bên cạnh đó, đến nay chúng ta đã làm chủ được các kỹ thuật phát hiện, chẩn đoán, điều trị với kết quả cao, đã xây dựng được một hệ thống mạng lưới mạnh từ Trung ương đến địa phương.
Việt Nam đang trên đường chấm dứt bệnh lao
Tổ chức Y tế Thế giới nhận định Việt Nam đang trên con đường chấm dứt bệnh lao bởi có những chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Nhà nước. Đó là Nghị quyết Trung ương 20 Kỳ họp thứ VI Khóa XII đã nêu rõ đến năm 2030 cơ bản chấm dứt bệnh lao với những chỉ đạo về quan tâm đầu nguồn lực cũng như chính sách hỗ trợ cho tiến trình chấm dứt bệnh lao trên phạm vi toàn quốc.
Bên cạnh đó, ngay từ năm 2014, Chính phủ đã ban hành Chiến lược Quốc gia phòng chống lao đến năm 2020, tầm nhìn 2030, với nội dung tham chiếu Chiến lược chấm dứt bệnh lao toàn cầu, do vậy có thể coi là Chiến lược chấm dứt bệnh lao của Việt Nam với mục tiêu, chỉ tiêu, giải pháp và tổ chức thực hiện rõ ràng.
Sau năm 2015, mặc dù Quốc hội đã cắt giảm Chương trình mục tiêu quốc gia, nhưng Chương trình chống lao vẫn được hỗ trợ từ một phần ưu tiên trong Dự án 1 thuộc Chương trình mục tiêu Y tế và Dân số của Chính phủ theo Quyết định 1125/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.
Việt Nam có đầy đủ các chính sách như hỗ trợ 70% lương cho cán bộ trực tiếp khám chữa lao, có những ưu tiên tiếp cận và chi trả khám chữa lao cho người có thẻ bảo hiểm y tế; hướng dẫn kỹ thuật với phác đồ chuẩn được triển khai rộng rãi trên phạm vi toàn quốc từ tiêu chuẩn chẩn đoán, các kỹ thuật xét nghiệm, phác đồ điều trị lao thường, lao đa kháng, tiền siêu kháng, siêu kháng và lao tiềm ẩn đều được cấp thuốc miễn phí từ Trung ương đến xã, phường, thôn, bản.
Việt Nam còn có mạng lưới nghiên cứu rất mạnh với việc thành lập trung tâm hợp tác nghiên cứu lao và bệnh phổi tại Bệnh viện Phổi Trung ương với sự tham gia của nhiều đối tác trong nước và quốc tế; đã xây dựng được chiến lược nghiên cứu và các ưu tiên quốc gia về nghiên cứu và đổi mới; có những nghiên cứu tầm cỡ toàn cầu đã được tiến hành và hoàn thành từ thử nghiệm lâm sàng, nghiên cứu điều tra, nghiên cứu can thiệp dịch tễ và được đăng tải trên những tạp chí mạnh nhất trên thế giới, được Tổ chức y tế thế giới coi là một nước đi đầu triển khai chiến lược chấm dứt bệnh lao toàn cầu…
Cần sự vào cuộc của cả cộng đồng
Tại cuộc họp cấp cao của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc về chấm dứt bệnh lao ngày 26/9/2018 vừa qua, Việt Nam đã đưa ra cam kết sẽ chấm dứt bệnh lao vào năm 2030, tức là với dân số 100 triệu thì cả nước chỉ còn 1.000 người mắc lao/năm, trong khi hiện nay hàng năm ước tính Việt Nam vẫn có 124.000 ca mắc lao mới.
Mặc dù được Tổ chức Y tế Thế giới coi là một nước đi đầu triển khai chiến lược chấm dứt bệnh lao toàn cầu và đang trên đường chấm dứt bệnh lao, nhưng thách thức lớn nhất của Chương trình chống lao hiện nay là duy trì bền vững tất cả những điều kiện thuận lợi hiện nay, những thành quả đã đạt được cho đến năm 2030. Bên cạnh đó, Chương trình chống lao cần sự vào cuộc và hưởng ứng của cả cộng đồng, chủ động tham gia tìm kiếm dịch vụ khám và điều trị bệnh lao, vượt qua mọi rào cản từ cả phía người bệnh cũng như thầy thuốc và xã hội.
Để tiến tới chấm dứt bệnh lao vào năm 2030, Chương trình đề xuất Chính phủ bổ sung vấn đề phòng, chống lao vào Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy, mại dâm. Ủy ban Quốc gia cho phép xây dựng và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt Chiến lược và Chương trình Hành động Quốc gia chấm dứt bệnh lao đến năm 2030.
Bên cạnh đó, Chương trình đề xuất Quốc hội xem xét, đưa vấn đề chấm dứt bệnh lao vào Luật phòng, chống các bệnh truyền nhiễm sửa đổi hoặc có Nghị quyết riêng về thực hiện mục tiêu Nghị quyết Trung ương 6 Khóa XII đã đề ra là chấm dứt bệnh lao vào năm 2030.
Đặc biệt, 15 tỉnh chưa có Bệnh viện chuyên khoa cần có mô hình tổ chức phù hợp cho đơn vị phòng, chống lao tuyến tỉnh đủ mạnh để thực hiện Chương trình hành động quốc gia...
Bích Thủy
