Dấu ấn Chăm Pa rực rỡ trên đất võ

Trên "vùng đất võ" Bình Định, bên cạnh tinh thần thượng võ mạnh mẽ, còn tồn tại một dòng chảy văn hóa Chăm rực rỡ và đầy bí ẩn. Di sản này được minh chứng bằng hệ thống tháp Chàm độc đáo, nơi kiến trúc và điêu khắc đạt đến đỉnh cao. Tiêu biểu là vẻ đẹp cân xứng, hài hòa của cụm Tháp Đôi ngay lòng thành phố và sự thanh thoát, kỳ vĩ của quần thể Tháp Bánh Ít, tất cả tạo nên một nét chấm phá văn hóa đặc sắc, làm nên chiều sâu cho vùng đất này.

champa6-26625.jpg
Tháp Đôi sừng sững giữa lòng thành phố Quy Nhơn, Bình Định, biểu tượng cho dấu ấn Chăm Pa rực rỡ trên "vùng đất võ". Ảnh: Thanh Tùng/TTXVN
champa11-26625.jpg
Tháp Bánh Ít được xây dựng vào cuối thế kỷ 11, đầu thế kỷ 12 bởi người Chăm và ban đầu mang tên tháp Bạc hay Yang Mtian. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa9-26625.jpg
Tháp chính (Kalan) tọa lạc trên đỉnh đồi và là công trình kiến trúc lớn nhất với chiều cao 29,6m có thiết kế vuông với mỗi cạnh dài 12m, bao gồm một cửa chính hướng Đông và ba cửa giả thuộc quần thể tháp Bánh Ít. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa10-26625.jpg
Bức tượng thần Shiva nằm ở Tháp Chính (Kalan) của quần thể tháp Bánh Ít. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa8-26625.jpg
Hệ thống tháp Chàm trên "vùng đất võ" Bình Định là điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích khám phá lịch sử, kiến trúc và văn hóa cổ đại. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa7-26625.jpg
Tháp Chăm không chỉ là di tích lịch sử mà còn là nguồn cảm hứng cho nghệ thuật và văn hóa đương đại của Bình Định. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa5-26625.jpg
Tháp Chăm không chỉ là di tích lịch sử mà còn là nguồn cảm hứng cho nghệ thuật và văn hóa đương đại của Bình Định. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa3-26625.jpg
Tháp Cổng độc đáo trong quần thể tháp Bánh Ít. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa2-26625.jpg
Góc nhìn cận cảnh vào các chi tiết điêu khắc trên Tháp Bánh Ít, cho thấy sự tinh tế và sáng tạo của nghệ nhân Chăm cổ. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa-26625.jpg
Hệ thống tháp Chàm trên "vùng đất võ" Bình Định là điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích khám phá lịch sử, kiến trúc và văn hóa cổ đại. Ảnh: Nhật Anh/TTXVN
champa4-26625.jpg
Sự hòa quyện giữa vẻ đẹp kiến trúc Chăm cổ kính và khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ của "vùng đất võ" Bình Định. Ảnh: Thanh Tùng/TTXVN
Dân tộc Chăm

Tên gọi khác: Chàm, Chiêm, Chiêm Thành, Chăm Pa, Hời...

Nhóm địa phương: Chăm Hroi, Chăm Poổng, Chà Và Ku, Chăm Châu Ðốc.

Dân số: 161.729 người (Theo số liệu Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009).

Ngôn ngữ: Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Malayô - Polynéxia (ngữ hệ Nam Ðảo).

Lịch sử: Dân tộc Chăm vốn sinh tụ ở duyên hải miền Trung Việt Nam từ rất lâu đời, đã từng kiến tạo nên một nền văn hoá rực rỡ với ảnh hưởng sâu sắc của văn hoá Ấn Ðộ. Ngay từ những thế kỉ thứ XVII, người Chăm đã từng xây dựng nên vương quốc Chăm pa. Hiện tại cư dân gồm có hai bộ phận chính: Bộ phận cư trú ở Ninh ThuậnBình Thuận chủ yếu theo đạo Bà la môn (một bộ phận nhỏ người Chăm ở đây theo đạo Islam truyền thống gọi là người Chăm Bà ni). Bộ phận cư trú ở một số địa phương thuộc các tỉnh Châu Ðốc, Tây Ninh, An Giang, Ðồng Nai và thành phố Hồ Chí Minh theo đạo Islam (Hồi giáo) mới.

Hoạt động sản xuất: Người Chăm có truyền thống nông nghiệp ruộng nước, giỏi làm thuỷ lợi và làm vườn trồng cây ăn trái. Bên cạnh việc làm ruộng nước vẫn tồn tại loại hình ruộng khô một vụ trên sườn núi. Bộ phận người Chăm ở Nam Bộ lại sinh sống chủ yếu bằng nghề chài lưới, dệt thủ công và buôn bán nhỏ, nghề nông chỉ là thứ yếu.

Nghề thủ công phát triển ở vùng Chăm nổi tiếng là dệt lụa tơ tằm và nghề gốm nặn tay, nung trên các lò lộ thiên. Việc buôn bán với các dân tộc láng giềng đã xuất hiện từ xưa. Vùng duyên hải miền Trung đã từng là nơi hoạt động của những đội hải thuyền nổi tiếng trong lịch sử.

Ăn: Người Chăm ăn cơm, gạo được nấu trong những nồi đất nung lớn, nhỏ. Thức ăn gồm cá, thịt, rau củ, do săn bắt, hái lượm và chăn nuôi, trồng trọt đem lại. Thức uống có rượu cần và rượu gạo. Tục ăn trầu cau rất phổ biến trong sinh hoạt và trong các lễ nghi phong tục cổ truyền.

Mặc: Nam nữ đều quấn váy tấm. Ðàn ông mặc áo cánh ngắn xẻ ngực cài khuy. Ðàn bà mặc áo dài chui đầu. Màu chủ đạo trên y phục là màu trắng của vải sợi bông. Ngày nay, trong sinh hoạt hằng ngày, người Chăm ăn mặc như người Việt ở miền Trung, chỉ có chiếc áo dài chui đầu là còn thấy xuất hiện trong giới nữ cao niên.

Vào dịp lễ Ramưwan, nam nữ người Chăm thường khoác lên mình trang phục truyền thống với nhiều sắc màu thể hiện bản sắc riêng của cộng đồng người Chăm. Ảnh Nguyễn Thanh.jpg
Vào dịp lễ Ramưwan, nam nữ người Chăm thường khoác lên mình trang phục truyền thống với nhiều sắc màu thể hiện bản sắc riêng của cộng đồng người Chăm. Ảnh Nguyễn Thanh

: Người Chăm cư trú tại Ninh Thuận, Bình Thuận, ở nhà đất (nhà trệt). Mỗi gia đình có những ngôi nhà được xây cất gần nhau theo một trật tự gồm: nhà khách, nhà của cha mẹ và các con nhỏ tuổi, nhà của các cô gái đã lập gia đình, nhà bếp và nhà tục trong đó có kho thóc, buồng tân hôn và là chỗ ở của vợ chồng cô gái út.

Phương tiện vận chuyển: Chủ yếu và thường xuyên vẫn là cái gùi cõng trên lưng. Cư dân Chăm cũng là những người thợ đóng thuyền có kỹ thuật cao để hoạt động trên sông và biển. Họ làm ra những chiếc xe bò kéo, trâu kéo có trọng tải khá lớn để vận chuyển trên bộ.

Quan hệ xã hội: Gia đình người Chăm mang truyền thống mẫu hệ, mặc dù xã hội Chăm trước đây là xã hội đẳng cấp, phong kiến. Ở những vùng theo Hồi giáo Islam, tuy gia đình đã chuyển sang phụ hệ, vai trò nam giới được đề cao, nhưng những tập quán mẫu hệ vẫn tồn tại khá đậm nét trong quan hệ gia đình, dòng họ với việc thờ cúng tổ tiên. Cư dân Chăm vốn được phân thành hai thị tộc: Cau và Dừa như hai hệ dòng Niê và Mlô ở dân tộc Ê đê. Về sau thị tộc Cau biến thành tầng lớp của những người bình dân, trong khi thị tộc Dừa trở thành tầng lớp của quý tộc và tăng lữ. Dưới thị tộc là các dòng họ theo huyết hệ mẹ, đứng đầu là một người đàn bà thuộc dòng con út. Mỗi dòng họ lại có nhiều chi họ. Xã hội cổ truyền Chăm được phân thành các đẳng cấp như xã hội Ấn Ðộ cổ đại. Họ có những vùng cư trú riêng và có những ngăn cách rõ rệt: không được thiết lập quan hệ hôn nhân, không sống cùng một xóm, không ăn cùng một mâm...

Cưới xin: Phụ nữ chủ động trong quan hệ luyến ái. Hôn nhân cư trú phía nhà vợ, con sinh ra đều theo họ mẹ. Sính lễ do nhà gái lo liệu. Gia đình một vợ một chồng là nguyên tắc trong hôn nhân.

Ma chay: Người Chăm có hai hình thức đưa người chết về thế giới bên kia là thổ táng và hoả táng. Nhóm cư dân theo đạo Bà la môn thường hoả táng theo giáo luật, còn các nhóm cư dân khác thì thổ táng. Những người trong cùng một dòng họ thì được chôn cất cùng một nơi theo huyết hệ mẹ. 

Nhà mới: Người Chăm ở Ninh Thuận, Bình Thuận khi dựng nhà mới phải thực hiện một số nghi lễ cúng thần như: cúng Thổ thần để đốn gỗ tại rừng. Khi gỗ vận chuyển về làng phải làm lễ đón cây. Lễ phạt mộc được tổ chức để khởi công cho việc xây cất ngôi nhà. 

Lễ tết: Người ta thực hiện nhiều nghi lễ nông nghiệp trong một chu kỳ năm như: lễ khai mương đắp đập, lễ hạ điền, lễ mừng lúa con, lễ mừng lúa ra đòng. Nhưng lễ lớn nhất vẫn là lễ Bon katê được tổ chức linh đình tại các đền tháp vào giữa tháng mười âm lịch.

Lịch: Người Chăm có nông lịch cổ truyền tính theo lịch âm.

Học: Dân tộc Chăm có chữ từ rất sớm. Hiện tồn tại nhiều bia kí, kinh bằng chữ Chăm. Chữ Chăm được sáng tạo dựa vào hệ thống văn tự Sascrit, nhưng việc sử dụng chữ này còn rất hạn hẹp trong tầng lớp tăng lữ và quý tộc xưa. Việc học hành, truyền nghề, vẫn chủ yếu là truyền khẩu và bắt chước, làm theo. 

Văn nghệ: Nhạc cụ Chăm nổi bật có trống mặt da Paranưng, trống vỗ, kèn xaranai. Nền dân ca - nhạc cổ Chăm đã để lại nhiều ảnh hưởng đến dân ca - nhạc cổ của người Việt ở miền Trung như trống cơm, nhạc nam ai, ca hò Huế... Dân vũ Chăm được thấy trong các ngày hội Bon katê diễn ra tại các đền tháp. 

Thiếu nữ Chăm biểu diễn điệu múa truyền thống trong lễ hội Katê. Ảnh Nguyễn Thanh.jpg
Thiếu nữ Chăm biểu diễn điệu múa truyền thống trong lễ hội Katê. Ảnh Nguyễn Thanh

Chơi: Trẻ em thích đánh cù và thả diều, đánh trận giả, thi cướp cờ, chơi trò bịt mắt bắt dê.  

Theo cema.gov.vn

Dân tộc Chăm

Có thể bạn quan tâm

Nghệ An: Xã miền núi Nga My thiệt hại nặng nề do lũ ống, lũ quét

Nghệ An: Xã miền núi Nga My thiệt hại nặng nề do lũ ống, lũ quét

Sáng 29/9/2025, tại xã Ngay My (tỉnh Nghệ An) xảy ra mưa lớn, nước từ thượng nguồn ồ ạt đổ về khiến các khe, suối trên địa bàn đột ngột dâng cao, chảy xiết, xảy ra lũ ống, lũ quét trên diện rộng gây ngập lụt hàng trăm ngôi nhà, hơn 50 ngôi nhà bị hư hại, trong đó có 3 nhà bị lũ cuốn trôi toàn bộ nhà cửa, tài sản, 2 nhà phải di dời khẩn cấp, nhiều nhà hư hỏng nặng; quốc lộ 48C qua địa bàn xuất hiện nhiều điểm ngập khiến giao thông bị tê liệt; toàn xã bị mất điện trong nhiều ngày; 2 cầu dân sinh và 3 cầu tạm bị lũ cuốn trôi, 1 cầu tràn hư hỏng nặng.

Mưa lũ làm đứt gãy tuyến đường 433, nhiều xã vùng cao Phú Thọ bị cô lập

Mưa lũ làm đứt gãy tuyến đường 433, nhiều xã vùng cao Phú Thọ bị cô lập

Ngày 1/10/2025, do ảnh hưởng của bão số 10 gây ra mưa lớn kéo dài, nhiều khu vực trên tuyến đường Tỉnh lộ 433 đi các xã Cao Sơn, Tân Pheo, Quy Đức, Đức Nhàn (Phú Thọ) đã xảy ra tình trạng hàng chục điểm sạt lở đất, đá với khối lượng hàng nghìn m3, gây đứt gãy giao thông. Nhiều xã trong tình trạng bị cô lập cục bộ.

Độc đáo cọn nước của đồng bào Thái

Độc đáo cọn nước của đồng bào Thái

Văn minh lúa nước gắn liền với đồng bào Thái ở miền núi phía Tây tỉnh Nghệ An từ bao đời nay. Do diện tích trồng lúa nước thường là những thửa ruộng bậc thang theo dưới chân núi, bên khe suối… nên người dân đã chế tác và sử dụng “cọn nước” để đưa nước từ các khe suối, dòng sông lên những khu vực cao hơn theo hình thức tự chảy, cung cấp nước tưới cho ruộng đồng.

Rực rỡ mùa lúa chín dưới chân Tây Côn Lĩnh

Rực rỡ mùa lúa chín dưới chân Tây Côn Lĩnh

Vào mùa thu, vùng biên Xà Phìn tại xã Thanh Thủy (Tuyên Quang) nhuộm màu vàng óng của những thửa ruộng bậc thang đang vào chín tạo nên bức tranh toát lên vẻ đẹp yên bình nơi phên dậu Tổ quốc. Đây cũng là địa điểm thu hút du khách và nhiếp ảnh gia tìm đến để lưu giữ khoảnh khắc tuyệt đẹp này.

Vẻ đẹp của đập Thủy điện Nậm Chiến

Vẻ đẹp của đập Thủy điện Nậm Chiến

Thủy điện Nậm Chiến được xây dựng trên dòng suối Chiến, nằm ở vùng đất của các xã Ngọc Chiến và Chiềng Muôn, huyện Mường La (Sơn La) - một trong những công trình được đánh giá khó thi công bậc nhất ở Việt Nam. Với thiết kế công trình đập chính là đập vòm bê tông, có chiều cong hướng về phía thượng lưu với chiều cao 135m, là loại đập lần đầu tiên được thiết kế và xây dựng có dạng vòm lớn nhất tại Việt Nam.

Mùa vàng ở Ngọc Chiến, Sơn La

Mùa vàng ở Ngọc Chiến, Sơn La

Xã Ngọc Chiến, tỉnh Sơn La có khí hậu quanh năm mát mẻ, là vùng đất lý tưởng trồng lúa, nhất là các giống lúa nếp. Cuối tháng 8, đầu tháng 9 hàng năm, xã Ngọc Chiến lại khoác lên mình một màu vàng rực rỡ của mùa lúa chín trải dài khắp các triền ruộng như bức tranh sống động giữa núi rừng, thu hút đông đảo du khách đến tham quan, du lịch.

Rộn ràng mùa cá linh non nơi đầu nguồn châu thổ Cửu Long

Rộn ràng mùa cá linh non nơi đầu nguồn châu thổ Cửu Long

Đối với người dân Đồng bằng sông Cửu Long, nhất là các địa phương vùng đầu nguồn biên giới Tây Nam như An Giang, Đồng Tháp, mùa nước nổi (mùa lũ) về mang theo nhiều sản vật cá tôm, nhưng thứ được người ta trông chờ hơn cả là cá linh non - một đặc sản trứ danh, riêng chỉ có ở miền Tây Nam Bộ.

Tết Độc lập của người Mông ở xóm vùng cao Đà Vĩ

Tết Độc lập của người Mông ở xóm vùng cao Đà Vĩ

Hòa chung niềm vui của cả nước, chào mừng kỷ niệm 80 năm Ngày Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Ngày Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025), khu hạ sơn của đồng bào Mông ở xóm Đà Vĩ, xã Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng cũng ngập tràn sắc đỏ cờ Đảng, cờ Tổ quốc, nhân dân náo nức đón Tết Độc lập.

17 gia đình bản Phá Mựt trong khu nhà bạt dưới tán rừng săng lẻ

17 gia đình bản Phá Mựt trong khu nhà bạt dưới tán rừng săng lẻ

Trong đợt mưa lũ cuối tháng 7 vừa qua, xã Nhôn Mai là một trong những tâm lũ, chịu thiệt hại nặng nề, có 73 nhà bị nước lũ cuốn trôi và sập hoàn toàn là 73 nhà ở 12 bản làng. Riêng bản Phá Mựt có 13 ngôi nhà bị lũ cuốn trôi hoàn toàn. Xã Nhôn Mai đã tổ chức khảo sát lấy ý kiến nhân dân, thống nhất vị trí làm, phối hợp với lực lượng biên phòng Đồn Biên phòng Nhôn Mai (Bộ đội biên phòng tỉnh Nghệ An) và các lực lượng khác dựng 13 nhà bạt cho 17 hộ gia đình với 60 người dân trong rừng săng lẻ thuộc bản Na Hỷ, bên cạnh đường dân sinh, cách đường quốc lộ 16 khoảng 2 km.

Lưu giữ nghề truyền thống làm lân sư rồng

Lưu giữ nghề truyền thống làm lân sư rồng

Tây Ninh đang từng ngày gìn giữ và phát huy nghề truyền thống làm đầu lân cùng nghệ thuật múa lân sư rồng. Bằng đôi bàn tay khéo léo, các nghệ nhân tỉ mỉ tạo hình những chiếc đầu lân rực rỡ, hòa với nghệ thuật múa lân sư rồng trong các dịp lễ, Tết và chương trình nghệ thuật, tạo nên nét đẹp văn hóa gắn liền với đời sống tinh thần người dân, góp phần bảo tồn và lan tỏa bản sắc văn hóa đặc trưng của địa phương.

'Con đường đẹp nhất xứ Nghệ' tan hoang sau trận lũ lịch sử

'Con đường đẹp nhất xứ Nghệ' tan hoang sau trận lũ lịch sử

Sau trận lũ lịch sử cuối tháng 7/2025, Tỉnh lộ 543D nối xã Mường Xén đi các xã Mường Típ, tỉnh Nghệ An bị sạt lở nghiêm trọng. Ngoài những điểm sạt lở taluy dương thì hàng chục điểm sạt lở taluy âm ăn sâu vào nền đường tạo thành những vách đá dựng đứng tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn. Đây là tuyến đường có chiều dài gần 60 km với tổng mức đầu tư gần 600 tỷ đồng vừa được khánh thành, đưa vào sử dụng từ cuối năm 2023.

Nhiều cầu treo bị lũ kéo đổ sập, cuốn trôi trong đợt mưa lũ lịch sử tại Nghệ An

Nhiều cầu treo bị lũ kéo đổ sập, cuốn trôi trong đợt mưa lũ lịch sử tại Nghệ An

Trong đợt mưa lũ với mực nước dâng vượt đỉnh lịch sử xảy ra vào đêm 22 và ngày 23/7, cùng với hơn 7.430 ngôi nhà bị sập, vùi lấp, cuốn trôi hoàn toàn, bị hư hỏng, tỉnh Nghệ An cũng thiệt hại nặng nề về hạ tầng, giao thông. Trong đó, toàn tỉnh có 6 cầu treo bắc qua các con sông lớn bị lũ dâng cao, dòng chảy mạnh cuốn trôi hoàn toàn, thiệt hại hàng chục tỷ đồng.

15 thôn, bản ở Nghệ An vẫn bị cô lập một phần

15 thôn, bản ở Nghệ An vẫn bị cô lập một phần

Tính đến sáng 3/8/2025, tỉnh Nghệ An vẫn còn 4 xã với 15 thôn, bản, hơn 1.210 hộ (khoảng 5.600 người) bị cô lập một phần do đợt mưa lũ lịch sử gây ra, chủ yếu do đường giao thông bị sạt lở, chia cắt, cầu treo bị lũ cuốn trôi... Sau đợt lũ xảy ra vào đêm 22 và ngày 23/7 với mực nước dâng vượt mốc lịch sử, tỉnh Nghệ An có gần 7.500 nhà bị sập, vùi lấp, cuốn trôi hoàn toàn hoặc hư hỏng.

1.000 cán bộ, chiến sĩ Cảnh sát cơ động luyện tập diễu binh, diễu hành tại Lào Cai

1.000 cán bộ, chiến sĩ Cảnh sát cơ động luyện tập diễu binh, diễu hành tại Lào Cai

Những ngày qua, dưới nắng hè đổ lửa, trên thao trường tại Tiểu đoàn Cảnh sát Cơ động số 3, Trung đoàn Cảnh sát Cơ động Tây Bắc, thuộc Bộ Tư lệnh Cảnh sát Cơ động (Bộ Công an) ở phường Văn Phú, tỉnh Lào Cai, các cán bộ, chiến sĩ tập luyện với tinh thần nghiêm túc, quyết tâm, hướng tới Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025).