Hội nghị Trung ương 7 Khóa XII: Cải cách chính sách tiền lương (Bài 1)

Hội nghị Trung ương 7 Khóa XII: Cải cách chính sách tiền lương (Bài 1)
Chiều 9/5/2018, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII thảo luận tại Hội trường về Đề án cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang, và người lao động trong doanh nghiệp. Trong ảnh: Đồng chí Nguyễn Thị Kim Ngân, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội điều hành phiên thảo luận Đề án cải cách chính sách tiền lương. Ảnh: Trí Dũng –TTXVN.
Chiều 9/5/2018, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII thảo luận tại Hội trường về Đề án cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang, và người lao động trong doanh nghiệp. Trong ảnh: Đồng chí Nguyễn Thị Kim Ngân, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội điều hành phiên thảo luận Đề án cải cách chính sách tiền lương. Ảnh: Trí Dũng –TTXVN.

Bài 1: Lương chính thấp, phụ cấp cao tạo sự méo mó, bất cập

Tiền lương chính thức chưa đủ sống

Đến nay, nước ta đã trải qua 4 lần cải cách chính sách tiền lương với nội dung cải cách tổng thể toàn diện đối với cả cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang (khu vực công) và khu vực doanh nghiệp (vào các năm 1960, 1985, 1993 và 2003). Tính từ tháng 12/1993 đến nay, mức lương cơ sở đã điều chỉnh 14 lần, từ 120.000 đồng lên 1,3 triệu đồng/tháng, tăng 10,83 lần, trong khi chỉ số giá tiêu dùng tăng khoảng 5,9 lần. Trong khi đó, lương tối thiểu vùng đối với khu vực doanh nghiệp được điều chỉnh tăng cao hơn theo định hướng chỉ đạo của Trung ương; từ ngày 1/1/2018 ở mức 2,76 - 3,98 triệu đồng/tháng tùy theo địa bàn.

Với quan hệ tiền lương hiện nay, mức lương thấp nhất đối với nhân viên phục vụ bậc 1 là 1,3 triệu đồng (mức lương cơ sở), mức trung bình của cán bộ, công chức, viên chức chỉ đạt 3,042 triệu đồng (hệ số 2,34) và mức cao nhất như Chủ tịch nước, Tổng Bí thư cũng chỉ là 16,9 triệu đồng (hệ số 13). Theo bảng lương chức vụ đối với cán bộ lãnh đạo của Nhà nước, lương Chủ tịch Quốc hội và Thủ tướng Chính phủ là 16,25 triệu đồng (hệ số 12,5).

Vậy nên mới có chuyện, theo lời kể của nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Phạm Minh Huân, khi làm cải cách tiền lương vào năm 1993, Bộ trưởng Lao động, Thương binh và Xã hội Trần Đình Hoan lúc đó chỉ ước ao đến năm 2000 lương Bộ trưởng được 1.000 USD/tháng (khoảng 20 triệu đồng). 18 năm đã qua, lương Bộ trưởng ở Việt Nam cao nhất cũng chỉ đạt 13 triệu đồng.

Tại một hội thảo bàn về công tác cán bộ gần đây của Ban Tổ chức Trung ương, Bộ trưởng Kế hoạch – Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đã thẳng thắn đặt câu hỏi “bản thân tôi là Bộ trưởng lương chỉ 11,69 triệu đồng, với mức lương này, tôi hỏi thật, chúng ta có đang sống bằng lương không?”.

Bài viết mới đây của Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho thấy, tiền lương khu vực công còn thấp, chưa đảm bảo nhu cầu đời sống của cán bộ, công chức, viên chức và gia đình họ. Quy định mức lương bằng hệ số nhân với mức lương tối thiểu đã không thể hiện rõ giá trị thực của tiền lương. Nhiều trường hợp tiền lương của lãnh đạo cấp trên thấp hơn tiền lương của lãnh đạo cấp dưới, không thể hiện rõ thứ bậc hành chính trong hoạt động công vụ.

Hàng năm, khu vực sản xuất kinh doanh điều chỉnh lương tối thiểu vùng, nhưng tiền lương khu vực Nhà nước tăng “nhỏ giọt”, đó là nguyên nhân của giải quyết mâu thuẫn này lại xuất hiện mâu thuẫn khác và kéo dài khoảng cách bất bình đẳng về lương của công chức Nhà nước trong các ngành và lĩnh vực khác nhau.

Thực tế thì mức lương cơ sở 1,3 triệu đồng/tháng từ 1/7/2017 chỉ bằng 38,9% mức lương tối thiểu vùng bình quân của khu vực doanh nghiệp; bằng 35,7% nhu cầu tối thiểu. Mức lương chuyên viên bậc 1 (đại học hết tập sự) tính cả 25% phụ cấp công vụ là 3,8 triệu đồng/tháng, bằng 95,5% mức lương tối thiểu vùng I và bằng 49% mức lương bình quân của người lao động có cùng trình độ trong khu vực doanh nghiệp.  

Theo Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam Trần Văn Lý, mặc dù từ năm 2004 đến 2017, tốc độ tăng lương cơ sở đã lên tới 4,5 lần, nhưng so với thị trường lao động thì còn quá thấp, chưa đảm bảo nhu cầu sống tối thiểu cho công chức, viên chức.

Công chức vẫn sống khỏe nhờ...thu nhập ngoài lương

Có một thực tế là lương không đủ sống, nhưng, nói như chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan “tiền lương chính thức thấp, nhưng công chức vẫn sống khỏe”, bởi “tiền lương danh nghĩa của Việt Nam quá thấp nhưng phụ cấp quá nhiều, thành ra công chức có sống nhờ vào lương đâu, phần phụ trở thành phần chính”.

Điều này cũng đã được Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ chỉ ra trong các đợt khảo sát việc thực hiện chính sách tiền lương tại nhiều bộ, ngành, chuẩn bị cho Đề án cải cách chính sách tiền lương trình Hội nghị Trung ương 7. “Phụ cấp đang làm chính sách tiền lương bị méo mó, “chính” thành “phụ”, “phụ” lại thành “chính”. Thu nhập ngoài lương (chi trả từ ngân sách Nhà nước - PV) không kiểm soát được”, theo Phó Thủ tướng.

Chiều 9/5/2018, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII thảo luận tại Hội trường về Đề án cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang, và người lao động trong doanh nghiệp. Trong ảnh: Đồng chí Đinh Tiến Dũng, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tài chính phát biểu. Ảnh: Phương Hoa - TTXVN.
Chiều 9/5/2018, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII thảo luận tại Hội trường về Đề án cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang, và người lao động trong doanh nghiệp. Trong ảnh: Đồng chí Đinh Tiến Dũng, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tài chính phát biểu. Ảnh: Phương Hoa - TTXVN.

Tại buổi làm việc với Tòa án nhân dân Tối cao về vấn đề này, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ không khỏi băn khoăn khi ngoài lương, các khoản thu nhập khác là rất ít mà “thu nhập thế vẫn muốn vào công chức, vẫn sống bình thường”. Phó Thủ tướng cho rằng chính sách tiền lương bất cập và bất hợp lý, lương chưa thực sự trở thành động lực của cán bộ, công chức, người lao động trong hệ thống chính trị, chưa thành nguồn thu nhập chính, người làm công ăn lương ít quan tâm đến tiền lương là bao nhiêu.

Theo Ban Chỉ đạo cải cách chính sách tiền lương, bảo hiểm xã hội và ưu đãi người có công, hiện có tới 20 nhóm phụ cấp với gần 100 loại phụ cấp các loại. Nhiều loại phụ cấp có tính chất tương tự nhau. Một số loại phụ cấp không nhất quán như phụ cấp ở cơ quan Đảng từ Trung ương xuống cấp huyện là 30% nhưng ở cấp xã thì không áp dụng. Cũng với mức này, trong cơ quan Đảng, chỉ có cấp Vụ trưởng trở xuống được hưởng còn chức danh Phó Trưởng Ban lại không được hưởng. Chính điều này tạo ra sự méo mó, bất cập trong tiền lương.

Vụ trưởng Vụ Tiền lương (Bộ Nội vụ) Nguyễn Quang Dũng chỉ ra một nghịch lý là phụ cấp chức vụ lãnh đạo chiếm tỷ trọng nhỏ dẫn đến nhiều trường hợp tiền lương của lãnh đạo cấp trên thấp hơn tiền lương của lãnh đạo cấp dưới, kể cả người chỉ huy trong lực lượng vũ trang. Thu nhập của Vụ trưởng trong Ban Đảng (gồm cả phụ cấp thâm niên, phụ cấp cơ quan Đảng, phụ cấp chức danh,...) còn cao hơn lương cấp trên là Phó Trưởng Ban. Tiền lương của Phó Tổng tham mưu trưởng cao hơn Tổng tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam. Ví dụ, Tổng tham mưu trưởng giữ quân hàm Trung tướng có hệ số lương 9,20, phụ cấp chức vụ lãnh đạo 1,40, phụ cấp thâm niên nghề 40% và phụ cấp công vụ 25% có tổng tiền lương tháng là 22 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, Phó Tổng tham mưu trưởng giữ quân hàm Thượng tướng có hệ số lương 9,80, phụ cấp chức vụ lãnh đạo hệ số 1,25, phụ cấp thâm niên nghề 40% và phụ cấp công vụ 25% có tổng tiền lương tháng là 23,052 triệu đồng/tháng.

Theo Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương Nguyễn Văn Thao, số lượng phụ cấp nhiều vì cứ mỗi một chính sách mới ra đời lại dễ xuất hiện thêm một loại phụ cấp mới. Trong cách tính lương theo ngạch, bậc, bản thân người lao động còn không nắm được chính xác mức lương của mình. Khi tính thêm cả phụ cấp thì việc tính toán thu nhập lại càng trở nên phức tạp. Không chỉ vậy, việc áp dụng nhiều phụ cấp dẫn đến mâu thuẫn giữa các ngành nghề trong xã hội.

So sánh tiền lương của người tốt nghiệp đại học hết tập sự (có mức lương cơ bản là 3.042.000 đồng/tháng) thì tiền lương/tháng (gồm lương cơ bản cộng phụ cấp) của chuyên viên bậc 1 (tốt nghiệp đại học hết tập sự) ở địa bàn xã Ka Lăng, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu (xã đặc biệt khó khăn được áp dụng phụ cấp đặc biệt 100%, phụ cấp thu hút 70% và phụ cấp khu vực 0,7) là trên 9,88 triệu đồng/tháng, chuyên viên bậc 9 được hưởng hơn 20 triệu đồng/tháng; bác sĩ bậc 1 được hưởng 11,25 triệu đồng/tháng, bác sĩ bậc 9 hưởng 22,92 triệu đồng/tháng; giáo viên Trung học phổ thông bậc 1 hưởng 11,25 triệu đồng/tháng, giáo viên Trung học phổ thông bậc 9 được hưởng 24,47 triệu đồng/tháng; Thiếu úy hưởng 17 triệu đồng/tháng, Trung tá hưởng 27,93 triệu  đồng/tháng. Như vậy, tiền lương của nhà giáo (gồm cả lương cơ bản và phụ cấp) là cao nhất trong khu vực hành chính, sự nghiệp (chỉ thấp hơn lực lượng vũ trang công tác trên cùng địa bàn).

Thống kê của Bộ Nội vụ cho thấy, trong tổng thu nhập của người lao động thì phụ cấp chiếm tới 54,55%, còn lại là từ lương được Nhà nước trả theo ngạch, bậc. Tổng quỹ phụ cấp năm 2017 chiếm khoảng 40% tổng quỹ tiền lương, cao hơn thông lệ quốc tế khoảng 30%.

Còn theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi, việc các loại phụ cấp nhiều hơn lương chính làm cho cơ chế tiền lương bị phá vỡ, mất vai trò đòn bẩy của tiền lương. Chênh lệch quá lớn giữa lương và phụ cấp theo lương hiện nay dẫn đến trường hợp thu nhập của cán bộ, công chức chủ yếu nhờ phụ cấp chứ không phải nhờ lương. Đây là một trong những bất cập của chính sách tiền lương hiện tại và cần phải được thay đổi. (Còn tiếp)
Chu Thanh Vân

Có thể bạn quan tâm

Bị phạt không có giấy phép môi trường, công ty gỗ ở Yên Bái vẫn 'ngang nhiên' hoạt động

Bị phạt không có giấy phép môi trường, công ty gỗ ở Yên Bái vẫn 'ngang nhiên' hoạt động

Không có giấy phép môi trường, đã từng bị UBND tỉnh Yên Bái phạt 320 triệu đồng và yêu cầu đình chỉ 4,5 tháng, nhưng Công ty Trách nhiệm hữu hạn ngành gỗ MERIDA Việt Nam tại Khu công nghiệp Phía Nam, xã Phú Thịnh, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái vẫn “ngang nhiên” hoạt động và xả khói ra môi trường.

Bắt đối tượng vận chuyển trái phép 2 bánh heroin

Bắt đối tượng vận chuyển trái phép 2 bánh heroin

Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy, Công an tỉnh Cao Bằng chủ trì, phối hợp với Công an thị trấn Trà Lĩnh và Đồn Biên phòng Cửa khẩu Trà Lĩnh tiến hành tuần tra, làm nhiệm vụ tại khu vực xóm Nà Khoang, thị trấn Trà Lĩnh, huyện Trùng Khánh vào ngày 6/6. Lực lượng chức năng đã phát hiện và bắt quả tang đối tượng Bế Ngọc Đức (sinh năm 1964, trú tại thị trấn Trà Lĩnh, huyện Trùng Khánh) về hành vi vận chuyển trái phép chất ma túy.

Huyện vùng cao biên giới Nậm Nhùn xây dựng nông thôn mới thành công

Huyện vùng cao biên giới Nậm Nhùn xây dựng nông thôn mới thành công

Nậm Nhùn là huyện vùng cao biên giới khó khăn nhất của tỉnh Lai Châu. Với quyết tâm cao của cả hệ thống chính trị, phát huy vai trò chủ thể của người dân nhằm huy động tối đa các nguồn lực xây dựng nông thôn mới với phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng", đời sống của người dân nơi đây đã được nâng cao, bản làng được xây dựng khang trang, tươi đẹp hơn.

Dồn lực giúp người dân vùng cao an cư, lạc nghiệp

Dồn lực giúp người dân vùng cao an cư, lạc nghiệp

Cùng với các địa phương trong tỉnh Lai Châu, những ngày này, huyện vùng cao biên giới Nậm Nhùn đang dồn lực thực hiện mục tiêu xóa nhà tạm, dột nát nhanh nhất cho hộ nghèo, cận nghèo và các đối tượng người có công, giúp người dân “an cư, lạc nghiệp”, yên tâm sinh sống, sản xuất phát triển kinh tế, nâng cao đời sống.

Khởi tố hai vợ chồng làm cà phê giả bán ở nhiều tỉnh

Khởi tố hai vợ chồng làm cà phê giả bán ở nhiều tỉnh

Ngày 7/6, thông tin từ Phòng Cảnh sát kinh tế, Công an tỉnh Đắk Lắk cho biết, đơn vị đã tống đạt quyết định khởi tố bị can, lệnh bắt tạm giam Phan Danh Dương Bảo (52 tuổi); khởi tố bị can, lệnh cấm đi khỏi nơi cư trú đối với Hồ Thụy Bích Dân (47 tuổi) là vợ của Bảo, cùng trú xã Ninh Xuân, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa để điều tra về hành vi “sản xuất, buôn bán hàng giả” theo Điều 192, Bộ luật Hình sự.

Hàng loạt gian hàng ở chợ Buôn Ma Thuột đóng cửa bất thường

Hàng loạt gian hàng ở chợ Buôn Ma Thuột đóng cửa bất thường

Trong hai ngày 4 và 5/6, tại Chợ trung tâm thành phố Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk) xảy ra tình trạng hàng loạt tiểu thương kinh doanh các mặt hàng quần, áo, giày, dép, túi xách… đóng cửa bất thường. Đặc biệt, ghi nhận của phóng viên vào chiều 5/6, hàng chục gian hàng đang kinh doanh cũng “vội vàng” đóng cửa khi xuất hiện “tin đồn” có đoàn kiểm tra hàng hóa.

Thúc đẩy phát triển giáo dục vùng Tây Nguyên

Thúc đẩy phát triển giáo dục vùng Tây Nguyên

Chiều 5/6, tại thành phố Buôn Ma Thuột (tỉnh Đắk Lắk), Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức Hội thảo về thực trạng giáo dục và đào tạo vùng Tây Nguyên; góp ý dự thảo Đề án “Nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo cho đồng bào dân tộc Tây Nguyên”.

Huyện vùng cao Mù Cang Chải hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát

Huyện vùng cao Mù Cang Chải hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát

Ngày 5/6, UBND huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái tổ chức Hội nghị công bố hoàn thành Đề án xóa nhà tạm, nhà dột nát năm 2025. Đây là Hội nghị công bố hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát đầu tiên của tỉnh Yên Bái diễn ra tại huyện vùng cao Mù Cang Chải - nơi có số nhà cần hỗ trợ cao nhất của tỉnh.

Kết nối giao thương xuất khẩu nông sản sang Nhật Bản và ASEAN

Kết nối giao thương xuất khẩu nông sản sang Nhật Bản và ASEAN

Ngày 5/6, tại thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai tổ chức Hội nghị kết nối giao thương, xúc tiến xuất khẩu hàng hóa giữa doanh nghiệp địa phương với các doanh nghiệp nước ngoài năm 2025. Hội nghị do Sở Công Thương Gia Lai chủ trì, phối hợp với Trung tâm Xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch ASEAN tại Nhật Bản và Công ty TNHH NK Holdings Co.Ltd tổ chức.

Băn khoăn cấp mã vùng trồng sâm Ngọc Linh

Băn khoăn cấp mã vùng trồng sâm Ngọc Linh

Chi cục Nông nghiệp (Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Kon Tum) vừa có văn bản xác nhận cấp mã vùng trồng lần thứ nhất cho Công ty cổ phần Rượu sâm Ngọc Linh Kon Tum có địa chỉ ở Quốc lộ 40B, thôn Đăk Kinh 1, xã Ngọk Lây, huyện Tu Mơ Rông. Việc cấp mã vùng trồng trên khiến nhiều người trồng sâm Ngọc Linh ở Kon Tum băn khoăn khi xung quanh dự án này còn nhiều thông tin chưa rõ ràng.

Bài học về gieo niềm tin, truyền ánh sáng của Đảng

Bài học về gieo niềm tin, truyền ánh sáng của Đảng

Những năm gần đây, công tác phát triển Đảng tại Tuyên Quang đã có sự đổi thay rõ rệt, đặc biệt ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số tại huyện Yên Sơn. Nhiều nơi đã xóa được "vùng trắng” đảng viên.

Cao điểm chống buôn lậu: Thu thập thông tin hàng hóa có độ rủi ro cao

Cao điểm chống buôn lậu: Thu thập thông tin hàng hóa có độ rủi ro cao

Thực hiện Công điện số 65/CĐ-TTg ngày 15/5/2025 của Thủ tướng Chính phủ về mở đợt cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, các đơn vị hải quan, nhất là hải quan các cửa khẩu trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn đang triển khai mạnh mẽ các biện pháp nghiệp vụ, kiểm tra kiểm soát chặt chẽ hàng hóa xuất nhập khẩu, đặc biệt là tiến hành thu thập thông tin về doanh nghiệp, đối tượng, hàng hóa xuất nhập khẩu có độ rủi ro cao.

Huyện Chư Păh (Gia Lai) xử lý thiếu quyết liệt vụ hàng nghìn m³ đất, cát bị khai thác trái phép

Huyện Chư Păh (Gia Lai) xử lý thiếu quyết liệt vụ hàng nghìn m³ đất, cát bị khai thác trái phép

Sau phản ánh của TTXVN về tình trạng khai thác đất, cát trái phép tại khu vực giáp ranh giữa xã Chư Đang Ya (Chư Păh) và xã Biển Hồ (thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai), UBND huyện Chư Păh đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo kiểm tra, xử lý. Tuy nhiên, đến nay, việc xử lý vẫn còn chậm trễ, hình thức, thiếu quyết liệt, chưa đúng bản chất vụ việc theo phản ánh của báo chí. Dư luận đang đặt dấu hỏi về trách nhiệm thực thi pháp luật của chính quyền huyện Chư Păh.

Xử phạt nhiều cá nhân tàng trữ khoáng sản trái phép

Xử phạt nhiều cá nhân tàng trữ khoáng sản trái phép

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Yên Bái Ngô Hạnh Phúc đã có quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với nhiều hộ kinh doanh, tổ chức, cá nhân về hành vi tàng trữ khoáng sản trái phép, không đăng ký thành lập hộ kinh doanh trên địa bàn huyện Văn Chấn và Lục Yên.

Kon Tum: Nhiều sai phạm ở thủy điện nhỏ

Kon Tum: Nhiều sai phạm ở thủy điện nhỏ

Dự án Thủy điện Đăk Pru 3 được Ủy ban nhân dân tỉnh Kon Tum chấp thuận chủ trương đầu tư từ năm 2019. Địa điểm thực hiện dự án trên suối Đăk Pru xã Đăk Nhoong huyện Đăk Glei. Dự án có công suất lắp máy 5 MW. Tổng mức đầu tư là trên 173 tỷ đồng. Theo dự kiến, đến quý III năm 2022, dự án sẽ hoàn thành. Tuy nhiên, đến nay, dự án vẫn chưa khởi công, dù tiến độ đưa dự án đi vào hoạt động đã chậm 30 tháng.

Thu giữ lô thực phẩm nhập lậu qua đường biên giới

Thu giữ lô thực phẩm nhập lậu qua đường biên giới

Thực hiện cao điểm đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, lực lượng liên ngành tại Cửa khẩu Quốc tế Thanh Thủy vừa phát hiện, thu giữ một lô thực phẩm nhập lậu có dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng.