Tái hiện Lễ hội Xăng Khan của đồng bào dân tộc Thái

Tái hiện Lễ hội Xăng Khan của đồng bào dân tộc Thái
Từ xa xưa tất cả các bản làng của người Thái đều tổ chức lễ hội “Xăng Khan”, đây là ngày hội có ý nghĩa cộng đồng, mang đậm bản sắc văn hoá tâm linh tiêu biểu trong sinh hoạt đời sống của đồng bào dân tộc Thái miền Tây Nghệ An.

Lễ hội Xăng Khan có ý nghĩa báo đáp ơn tình của những người làm nghề mo đối với tổ tiên, với các bậc tiền nhân và cộng đồng, được tổ chức ba năm một lần vào những dịp thích hợp không quy định thời gian ngày tháng cụ thể. Chỉ diễn ra trong một ngày đêm và khi kết thúc hội Xăng Khan ai cũng thấy vui vẻ, khoẻ khoắn. Từ hội Xăng Khan, mối quan hệ đoàn kết trong cộng đồng càng thêm thắt chặt.
 

 

 
Các lễ vật được chuẩn bị cho Lễ Xăng Khan. Ảnh: Hoàng Tâm
Các lễ vật được chuẩn bị cho Lễ Xăng Khan. Ảnh: Hoàng Tâm 

Lễ vật trong Lễ Xăng Khan gồm có: Thủ lợn, rượu cần, cá nướng, trứng, rượu, gạo nếp, trầu cau, cây nêu trang trí nhiều màu sắc…

Cây nêu (cây xăng tang) được coi là một biểu trưng đặc biệt, một vật thờ chính và thiêng liêng nhất của lễ hội Xăng Khan.
 
Cây nêu được trang trí nhiều màu sắc được coi là vật linh thiêng nhất của lễ hội. Ảnh: Hoàng Tâm
Cây nêu được trang trí nhiều màu sắc được coi là vật linh thiêng nhất của lễ hội. Ảnh: Hoàng Tâm 

Nghi thức dựng cây nêu được tiến hành vào lúc nửa đêm. Câu nêu được làm từ một cây tre to dài khoảng 4m. Quanh cây đã được khoét sẵn những hàng lỗ, được đưa ra đặt nghiêng giữa nhà, gốc cây tựa xuống sàn nhà, ngọn cây hướng lễ phía trong bàn thờ.

Vợ chồng mo chủ đứng dưới gốc cây với hàm ý mo chủ phải gánh vác nhiều. Những người còn lại lấy các thứ: tang xòi, tang chò, chim, thú vật và hoa tươi đã chuẩn bị cắm vào các lỗ hổng của cây. Ngoài ra họ còn treo các dụng cụ sinh hoạt như sọt, chõ đựng xôi lên cây. Trên cùng của cây nêu, người ta đặt một chiếc cúp hụm đẹp được làm bằng vải thổ cẩm, nhuộm màu cánh kiến, tượng trưng cho sự che chở của các vị thần linh đối với chúng sinh. Các mo đứng vòng quanh giơ kiếm, đầu mũi có nến sáng, vừa soi, vừa cao giọng đọc bài cúng theo điệu nhuôn. Các xáo chơ cầm cúp hụm múa vòng quanh.

Tiếng cồng, chiêng thi nhau nổi lên như giục giã mọi người khẩn trương lên cho cây hoa kịp dựng lên đón các thần linh về dự lễ ngay từ giờ đầu của ngày mới. Khi cây nêu đã dựng, nến đã thắp lên, không ai được đụng vào nữa, vì đây là vật thiêng.
 
Trước khi vào lễ là một số màn biểu diễn mô tả lại cuộc sống thường ngày của bà con đồng bào Thái. Ảnh: Nam Sương
Trước khi vào lễ là một số màn biểu diễn mô tả lại cuộc sống thường ngày của bà con đồng bào Thái. Ảnh: Nam Sương 

Không giống như các lễ hội khác, trong Lễ hội Xăng Khan, phần lễ và phần hội không tách bạch rõ ràng mà có sự đan xen, hòa quyện vào nhau, phối hợp với nhau trong suốt quá trình diễn ra lễ hội.

Ông mo chính báo với dân làng chuẩn bị khai hội “Xăng Khan” và xin kính mời tất cả các mo, các bậc già làng, trưởng bản, già trẻ gái trai hội tụ về đây để ăn mừng lễ “Xăng Khan” cầu mong sức khỏe, mùa màng bội thu, làm ăn tiến tới…
Thầy mo chủ bắt đầu làm lễ. Ảnh: Nam Sương
Thầy mo chủ bắt đầu làm lễ. Ảnh: Nam Sương 

Lễ hội được diễn ra với các nghi lễ linh thiêng rồi sau đó, mo chủ chia lộc cho dân làng đến tham dự hay còn gọi là phần hái hoa (lộc từ cây nêu). Chủ nhà là người trực tiếp hái hoa đem tặng cho mọi người, mỗi bông hoa là phần thưởng tượng trưng cho bổng lộc và sự may mắn trong cuộc sống.
 
Thầy mo làm phép để thần linh nhập và thực hiện các nghi lễ của Lễ hội. Ảnh: Hoàng Tâm
Thầy mo làm phép để thần linh nhập và thực hiện các nghi lễ của Lễ hội.
Ảnh: Hoàng Tâm

Kết thúc Lễ hội, mọi người cùng nhau uống rượu cần, chia vui vì đây còn  là ngày vui của họ hàng, bản mường, là dịp để gái trai gặp gỡ, là ngày để dân bản trả ơn thầy mo đã chữa bệnh khỏi cho mình. Tất cả mọi người đều hòa chung lễ hội, múa hết mình với tiếng chiêng, tiếng trống, tiếng khua luống, tiếng dập ống tượng trưng cho sấm, mưa, cho sự phồn thực với mong ước một mùa màng bội thu.
 

 
Các con nuôi được thầy mo chữa khỏi bệnh mời rượu tạ ơn cha nuôi. Ảnh: Nam Sương
Các con nuôi được thầy mo chữa khỏi bệnh mời rượu tạ ơn cha nuôi.
Ảnh: Nam Sương 

Lễ hội Xăng Khan không những có nhiều nghi thức, nghi lễ mà còn có rất nhiều trò diễn, trò vui. Cứ sau mỗi nghi lễ là một trò diễn minh họa cho nội dung của nghi lễ đó, mô phỏng lại các hành vi của các thần linh, các ma có trong nghi lễ đó. Hết nghi lễ này, trò diễn này lại đến nghi lễ khác, trò diễn khác, cứ như thế cho đến lúc tan hội. Có thể nói lễ hội Xăng Khan là tổng hợp của nhiều nghi lễ và trò diễn.

Mỗi khi nghe bài cúng của nghi lễ đọc đến chỗ các thần linh, các ma về dự đã tới, chà kháy dóng lên một hồi cồng báo hiệu, lập tức thầy mo được phân công đóng vai vị thần, con ma làm động tác hóa thân (lên đồng) nhập vai bằng cách đưa quạt lên che mặt, nhún vai, rùng mình cười sằng sặc…rồi cất quạt để lộ vẻ khác thường, đứng dậy, rời mâm cúng bước ra giữa nhà mô phỏng các động tác, cử chỉ cười nói của vị thần linh…Khi nghe tiếng cồng của chà kháy dóng lên, lại quay về mâm cúng uống rượu, cười khoái trá, các mo bạn ngồi cạnh lấy quạt, quạt làm động tác tiễn thần linh, ma về trời và ông mo trở lại binh thường. Cứ thế, các ông mo thay nhau lần lượt ra đóng các vai ma, các thần linh của tất cả các nghi lễ.
 
Thầy mo tạ ơn thần linh và cầu xin cho bản Mường một cuộc sống âm no, hạnh phúc. Ảnh: Nam Sương
Thầy mo tạ ơn thần linh và cầu xin cho bản Mường một cuộc sống âm no, hạnh phúc. Ảnh: Nam Sương

Đầu tiên là trò diễn mo chủ đóng vai ma bố xuống kiểm tra công việc chuẩn bị cho lễ hội Xăng Khan của con cháu, gia đình. Mo chủ bước ra vừa đi vừa ngó nghiêng, quan sát các lễ vật, đồ thờ cúng…với thái độ mừng rỡ, thích thú từ ngỡ ngàng này đến ngỡ ngàng khác rồi cười, nói giống như người của thế giới khác hiện về làm cho mọi người vừa hồi hộp, vừa vui cười thích thú. Rồi mo đóng vai ma chống nhà làm động tác chống nhà, mo đóng vai thần gió, ra làm động tác gió bão, mo đóng vai quyét nhà làm động tác quyét dọn nhà cửa, mo đóng vai trải chiếu ra lấy chiếu trải và đặt ghế ngồi cho các quan ma, mo đóng vai ma  lo cơm nước làm đọng tác lấy gạo vò, ngâm…

Các mo ra diễn xuất đều có các động tác và lời nói gây cười thích thú cho mọi người .Đặc biệt là các mo đóng các vai ma quan trọng như ma bảo vệ, ma tạo mường môn xuống, các trò diễn càng phong phú, sôi động. Sau đó, là các điệu múa nhảy của các thần linh quanh cây hoa có các cô gái cầm cúp hụm theo hầu sau, trong tiếng nhạc đệm của cồng chiêng, boong bu náo nhiệt.
 
Thầy mo ban lộc từ cây nêu cho con nuôi. Ảnh: Nam Sương
Thầy mo ban lộc từ cây nêu cho con nuôi. Ảnh: Nam Sương 

Ngoài ra còn có những trò diễn là một mảng của cuộc sống ngoài đời được các mo thể hiện như những cảnh, những màn trên sân khấu. Đó là trò diễn cảnh dạy học gồm nhiều mo đóng vai. Các mo đều cởi trần ra làm các vai ma: ma thầy tay cầm kiếm, tay bưng đĩa khẳn hà, chỉ trỏ, điều khiển ma học trò nằm rạp đầu quanh ma thầy dạy để nghe thầy hỏi bài, rồi ma thầy phạt những ma học trò không thuộc bài… Trò diễn vừa phản ảnh được sự vất vả trong học nghề vừa có ý nghĩa giáo dục sự học cho lớp trẻ, được mọi người chăm chú theo dõi và trân trọng.
 
Thầy mo uống rượu cần cùng các con nuôi. Ảnh: Nam Sương
Thầy mo uống rượu cần cùng các con nuôi. Ảnh: Nam Sương 

Đó là những trò diễn thể hiện nhân sinh quan, thế giới quan, tư tưởng và cuộc sống hàng ngày của đồng bào Thái. Chứa đựng trong đó tính nhân văn, tinh thần đoàn kết của cộng đồng.

 
Sau Lễ hội, đồng bào cùng du khách cùng tham gia sinh hoạt văn nghệ trong tiếng chiêng, tiếng trống rộn ràng. Ảnh: Hoàng Tâm
Sau Lễ hội, đồng bào cùng du khách cùng tham gia sinh hoạt văn nghệ trong tiếng chiêng, tiếng trống rộn ràng. Ảnh: Hoàng Tâm 

Ngoài các trò diễn, trong lễ Xăng Khan còn có nhiều hình thức nghệ thuật trình diễn dân gian như múa, hát nhuôn, hát xuối, khắc luống, đánh cồng chiêng, gõ boong bu, thổi khèn …
Hoàng Tâm

Có thể bạn quan tâm

Ngày hội văn hoá Mông tại Hà Nội

Ngày hội văn hoá Mông tại Hà Nội

Ngày 13/12/2025, tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội) diễn ra Ngày hội văn hoá Mông 2025. Sự kiện do doanh nghiệp Xã hội CRAFT LINK tổ chức quy tụ 8 nhóm Mông đến từ Cao Bằng, Lào Cai, Tuyên Quang, Điện Biên, Phú Thọ, Nghệ An với những trưng bày đặc sắc về trang phục, hoa văn và nghề thủ công truyền thống, nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa, nghề thủ công truyền thống và đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng người Mông trên cả nước.

Dệt văn hóa Thái trên những khung cửi Pù Luông

Dệt văn hóa Thái trên những khung cửi Pù Luông

Nằm trong vùng lõi của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, làng nghề dệt thổ cẩm thôn Lặn Ngoài (xã Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa) đang trở thành điểm đến hấp dẫn khách du lịch quốc tế bởi những câu chuyện văn hóa qua từng khung cửi. Ở đó, bên nếp nhà sàn, những người phụ nữ dân tộc Thái mỗi ngày cần mẫn đưa thoi, dệt nên những nét hoa văn đặc trưng của núi rừng Pù Luông.

Đồng bào Si La tưng bừng đón Lễ hội mừng cơm mới

Đồng bào Si La tưng bừng đón Lễ hội mừng cơm mới

Ngày 12/12, UBND xã Mường Nhé (tỉnh Điện Biên) tổ chức Lễ công bố quyết định và đón nhận Giấy chứng nhận Di sản văn hóa Phi vật thể quốc gia “Lễ mừng cơm mới của người Si La” và tổ chức Lễ hội mừng cơm mới năm 2025 tại bản Nậm Sin.

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Ngày 12/12, UBND tỉnh Cao Bằng phối hợp với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ Tổng kết, trao giải và khai mạc triển lãm Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24 với chủ đề “Vẻ đẹp đất nước - con người miền núi phía Bắc”.

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Ngày 12/12, UBND tỉnh Cao Bằng phối hợp với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ Tổng kết, trao giải và khai mạc triển lãm Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực miền núi phía Bắc lần thứ 24 với chủ đề “Vẻ đẹp đất nước - con người miền núi phía Bắc”

Liên hoan câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng

Liên hoan câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng

Tối 11/12, tại nhà truyền thống tổ dân phố N’Jriêng (phường Đông Gia Nghĩa), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng tổ chức khai mạc Liên hoan các câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh lần thứ nhất, năm 2025 với chủ đề “Sắc màu hội tụ và lan tỏa”.

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Cứ mỗi buổi chiều đến, trong căn Nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng ở khóm 6, xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị lại vang lên những âm thanh mộc mạc mà quen thuộc. Đó là tiếng đàn, tiếng hát của lớp học dân ca Bru - Vân Kiều. Giữa không gian ấy, hình ảnh ông Hồ Văn Mang, chỉnh từng câu hát, từng âm, từng vần, bắt từng nhịp đàn, vẫn cần mẫn truyền dạy cho thanh thiếu niên trong bản đã trở nên quen thuộc với bao thế hệ học trò.

Nét văn hóa dân tộc Chứt mở hướng du lịch vùng biên

Nét văn hóa dân tộc Chứt mở hướng du lịch vùng biên

Dân tộc Chứt ở tỉnh Quảng Trị hiện có 2.054 hộ với 8.227 nhân khẩu, sinh sống tập trung chủ yếu tại các xã Kim Phú, Kim Điền, Tuyên Lâm, Dân Hóa và Thượng Trạch. Tỉnh Quảng Trị đang nỗ lực bảo tồn các nét văn hóa dân tộc Chứt thông qua việc xây dựng các Câu lạc bộ văn hóa dân gian, mở ra hướng phát triển du lịch văn hóa vùng biên.

Rộn ràng chợ phiên vùng cao Keo Lôm

Rộn ràng chợ phiên vùng cao Keo Lôm

Trong tiết trời se lạnh của buổi sớm mai nơi vùng cao Na Son (Điện Biên), chợ phiên Keo Lôm bừng lên sức sống khi đồng bào các dân tộc mang nông sản, sản vật rừng xuống chợ trao đổi, mua bán. Phiên chợ được họp vào ngày thứ 7 hàng tuần, không chỉ là nơi giao thương quen thuộc của người dân địa phương mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn để du khách khám phá, trải nghiệm những nét văn hóa đặc trưng của vùng cao Điện Biên.

Giữ tiếng chiêng linh thiêng giữa đại ngàn Trường Sơn

Giữ tiếng chiêng linh thiêng giữa đại ngàn Trường Sơn

Giữa đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, ở phía Tây tỉnh Quảng Trị, nơi những ngọn núi trùng điệp xanh mướt nối tiếp nhau trập trùng, có những bản làng bình yên của người Pa Cô, Vân Kiều sinh sống bao đời nay. Ở nơi đây, tiếng hát, tiếng đàn, điệu khèn vẫn ngân vang mỗi buổi sớm, chiều. Giữa nhịp sống hiện đại, vẫn có những con người thầm lặng, bền bỉ cống hiến cả cuộc đời để bảo tồn tiếng hát, điệu múa, tiếng cồng chiêng và linh hồn của núi rừng quê hương. Đó chính là cội nguồn, bản sắc độc đáo riêng của dân tộc không thể nào bị lãng quên.

“Dáng giày nét Giáy”: Khi người trẻ tham gia bảo tồn nghề làm giày truyền thống của người Giáy

“Dáng giày nét Giáy”: Khi người trẻ tham gia bảo tồn nghề làm giày truyền thống của người Giáy

Trước nguy cơ mai một của một trong những di sản văn hóa độc đáo, dự án “Dáng giày nét Giáy” do InterArts Agency thực hiện đã mang đến một hướng tiếp cận mới mẻ thông qua chuỗi hoạt động trải nghiệm thực tế. Nổi bật trong số đó là workshop làm giày thủ công, nơi kết nối các nghệ nhân bản địa với thế hệ trẻ, biến di sản thành chất liệu sáng tạo đầy sức sống trong bối cảnh hiện đại.

Gần 400 nghệ nhân, diễn viên thi tài ở các tiết mục Then cổ

Gần 400 nghệ nhân, diễn viên thi tài ở các tiết mục Then cổ

Tối 26/11 tại Trung tâm Văn hoá - Triển lãm tỉnh, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức khai mạc Liên hoan hát Then, đàn Tính tỉnh Bắc Ninh lần thứ nhất năm 2025 với chủ đề “Bảo tồn, phát huy nghệ thuật hát Then, đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay”.

Tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor

Tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor

Nhân Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11), Bảo tàng Đà Nẵng tổ chức “Ngày hội Di sản văn hóa Đà Nẵng năm 2025” với chủ đề “Đa dạng sắc màu văn hóa vùng cao Đà Nẵng”, nhằm giới thiệu, tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor đang sinh sống tại khu vực miền núi phía Tây thành phố.

Tái hiện đời sống và tín ngưỡng các dân tộc thiểu số qua hàng trăm hình ảnh, hiện vật

Tái hiện đời sống và tín ngưỡng các dân tộc thiểu số qua hàng trăm hình ảnh, hiện vật

Ngày 21/11, tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh số 1, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề “Kỷ niệm Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam 23/11 và kết quả khảo sát, kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa di sản văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu tỉnh Bắc Ninh”. Sự kiện thu hút sự tham dự của đông đảo đại biểu các sở, ngành, địa phương cùng nhiều nghệ nhân, cán bộ văn hóa, đại diện cộng đồng các dân tộc thiểu số.

Đặc sắc không gian văn hóa nhà dài Ê Đê

Đặc sắc không gian văn hóa nhà dài Ê Đê

Ngày 17/11, tại khuôn viên Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, Bảo tàng tỉnh tổ chức khai mạc không gian trưng bày, trải nghiệm nhà dài truyền thống và tái hiện “Lễ lên nhà mới” của người Ê Đê. Đây là một trong những nét đặc sặc trong đời sống văn hóa của dân tộc Ê Đê trên cao nguyên Đắk Lắk.

Triển lãm ảnh 'Sắc màu các dân tộc Việt Nam'

Triển lãm ảnh 'Sắc màu các dân tộc Việt Nam'

Chiều 15/11, tại Công viên bờ biển Nha Trang (cạnh Tháp Trầm Hương – Quảng trường 2/4), phường Nha Trang, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Khánh Hòa khai mạc trưng bày triển lãm 250 bức ảnh với chủ đề “Sắc màu các dân tộc Việt Nam”. Đây là hoạt động góp phần gìn giữ, tôn vinh, lan tỏa và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc, quý báu của các dân tộc Việt Nam.

Gìn giữ sợi dây văn hóa kết nối quá khứ với hiện tại

Gìn giữ sợi dây văn hóa kết nối quá khứ với hiện tại

Múa dân gian của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên không chỉ là loại hình nghệ thuật mà còn là biểu tượng văn hóa gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần, tín ngưỡng và phong tục của cộng đồng. Tại tỉnh Đắk Lắk, thời gian qua, ngành Văn hóa đã nỗ lực gìn giữ và lan tỏa những điệu múa, nhịp xoang của các dân tộc để tiếp tục “giữ hồn” múa dân gian Tây Nguyên.

Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Với mục tiêu gìn giữ, trao truyền và quảng bá những giá trị văn hóa của người Dao, thông qua nghệ thuật trình diễn kết hợp công nghệ hiện đại như ánh sáng, sắp đặt sân khấu, 3D mapping, nhưng vẫn tôn trọng nguyên bản văn hóa…, vở diễn thực cảnh “Thiêng”, diễn ra tại Sân Quần (Sa Pa, Lào Cai), đã trở thành sự kiện đặc biệt, không chỉ bởi quy mô và công nghệ trình diễn hiện đại, mà bởi thông điệp sâu sắc về văn hóa, niềm tin và bản sắc dân tộc.