Tín ngưỡng nghi thức đặt cơm vắt của đồng bào Khmer Nam Bộ

Sơn Hên/Báo Tin tức và Dân tộc

15/09/2025 15:12

Nghi thức đặt cơm vắt (bayben) là một nét văn hóa tín ngưỡng đặc trưng của đồng bào Phật giáo Nam tông Khmer. Vào khoảng 4 giờ sáng, người dân mang cơm vắt làm từ xôi trộn chuối, đậu, mè và dừa đến chùa để hồi hướng phước báu đến thân nhân những người đã khuất. Tập tục này thể hiện lòng hiếu kính tổ tiên, đồng thời góp phần giáo dục tinh thần hướng thiện, sẻ chia với người nghèo và các loài hữu hình, vô hình.

Hàng năm, cộng đồng người Khmer tổ chức lễ đặt cơm vắt, diễn ra từ ngày 1 rôch (moy rôch) đến ngày 15 rôch (đop brăm rôch) trong tháng Phôt T’rô Bot theo âm lịch Khmer, tương đương với khoảng thời gian trung tuần tháng 9 dương lịch. Nghi lễ này kết thúc bằng lễ Sen Đôn Ta, một trong 3 lễ lớn trong năm của đồng bào Khmer Nam bộ.

Phật tử tại chùa Bãi Xàu (TP Cần Thơ) mang lễ vật lên chùa gồm nhang, đèn cầy, hoa, quả, nước, bánh kẹo và đặc biệt không thể thiếu cơm vắt được trang trí đẹp mắt.

Thượng tọa Lâm Tú Linh, Phó Trụ trì chùa Mahatup (Chùa Dơi), cho biết: Theo phong tục truyền thống được lưu truyền từ bao đời nay, cứ vào dịp lễ Pchum Ben, từ 4 giờ sáng, đông đảo Phật tử đến chùa, mang theo cơm vắt cùng các vật dụng cần thiết để tham dự lễ cầu siêu.

Sau khi nghe các vị sư tụng kinh, Phật tử thực hiện nghi thức đặt cơm vắt quanh khu vực chánh điện, cầu nguyện cho các vong linh thuộc cõi A-tu-la, Ngạ quỷ, những linh hồn từng phạm nhiều tội lỗi khi còn sống và bị đọa xuống địa ngục, sớm được siêu thoát, hóa giải nghiệp chướng.

*Phật tử trang trọng mang lễ vật lên chánh điện. Kết thúc thời kinh, lễ vật được mang ra đặt xung quanh chánh điện.*

Trong dịp này, Các Phật tử tin rằng các linh hồn không nơi nương tựa sẽ được ra khỏi địa ngục vào ban đêm để đến chùa nhận lễ cúng từ người thân trong đêm và phải trở về địa ngục trước khi mặt trời mọc.

Những linh hồn này sẽ đi qua bảy ngôi chùa để tìm kiếm người thân. Nếu không gặp được con cháu đến dâng lễ, họ có thể nổi giận và nguyền rủa. Vì vậy, trong thời gian Pchum ben, người sống vẫn nên mang cơm nước, lễ vật đến chùa để tưởng nhớ và cầu siêu cho tổ tiên tùy theo điều kiện nhiều hay ít.

Từ sáng sớm, Phật tử chùa Mahatup (TP Cần Thơ) đã lên chùa thực hiện nghi thức đặt cơm vắt xung quanh khu vực chánh điện trong không khí trang nghiêm, thành kính.

Theo Thượng tọa Lâm Tú Linh, nghi thức đặc cơm vắt không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng truyền thống, mà còn hàm chứa giá trị giáo dục sâu sắc. Bên cạnh việc cúng dường thực phẩm đến chư Tăng, đặt cơm vắt, nhà chùa còn tổ chức chương trình tụng kinh Parabhava Sutta - bản kinh nêu rõ 12 nguyên nhân dẫn đến sự suy đồi của con người, nhằm khơi dậy nhận thức và nuôi dưỡng tâm hướng thiện trong cộng đồng.

Tham gia nghi lễ, người dân không chỉ thực hành bố thí mà còn được nghe giáo pháp, từ đó rèn luyện tâm trí, tránh xa sự suy đồi, hướng tới cuộc sống tiến bộ và hạnh phúc. Việc thực hiện nghi thức vào buổi rạng sáng cũng mang ý nghĩa thiết thực, giúp không ảnh hưởng đến thời gian lao động thường nhật của người dân.

Dịp này, dù đi làm ăn xa, con cháu vẫn cố gắng thu xếp thời gian trở về sum họp cùng gia đình để tổ chức buổi đặt cơm vắt, thể hiện lòng thành kính và biết ơn đối với tổ tiên.

Nghi thức đặt cơm vắt kéo dài 15 ngày. Bà con Phật tử thường thức dậy từ 3 giờ sáng để chuẩn bị và mang cơm đến chùa. Cơm vắt gồm gạo nếp, mè đen và dừa, được chia làm hai phần: một phần dùng tại nhà, một phần dâng lên chùa để hồi hướng phước báu đến người đã khuất.

Nghi thức đặt cơm vắt là biểu hiện sâu sắc tín ngưỡng dân gian và Phật giáo truyền thống, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên và các vong linh theo quan niệm của người Khmer Nam Bộ; qua đó không chỉ phản ánh đời sống tâm linh phong phú mà còn góp phần gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống trong cộng đồng.