 |
| Mọi nghi lễ cúng của người Hà Nhì đều sử dụng thịt gà làm lễ vật. |
Ông Chơ giải thích: Người Hà Nhì chọn con chó vì chó biết sủa nhằm xua đuổi, ngăn chặn con ma ác không cho vào làng. Con chó sẽ bảo vệ, trông coi người dân suốt đời. Con gà trống biết gáy, gà làm nhiệm vụ thông báo với các vị thần linh, cũng như vạn vật để biết rằng từ nay khu đất này đã có chủ, đồng thời cũng báo cho các loại ma không được xâm phạm lãnh thổ này. Sau khi tìm chọn được vùng đất mới để lập thôn, ba người này mổ gà, chó dâng cúng lên thần linh như là thần thổ địa, thần rồng, thần bảo hộ con người, thần bảo hộ chăn nuôi, thần bảo hộ mùa màng. Từ đó trở đi, cứ đến ngày Dần đầu tiên của năm mới, người Hà Nhì tổ chức lễ cấm bản “Ga Tu Tu” với ý nghĩa ngăn chặn không cho mọi thứ xấu vào làng. Lễ vật được hai ông Khư dù (người đi tìm chân) lựa chọn cẩn thận, chọn gà trống lông màu vàng có mào đỏ tươi, chân có 3 cựa da vàng. Địa điểm tiến hành nghi lễ là ở con đường chính dẫn vào làng. Khi hành lễ xong, thầy cúng “Gạ ma à guy” chỉ đạo các thành viên đi cắm 3 chăng dây ở 3 đường vào làng. Tại cổng chính, trực tiếp ông thầy chỉ đạo treo bộ da gà trống, chân chó và kiếm gỗ có dính huyết chó đem treo ở cổng nhằm ngăn chặn cái xấu (ốm đau, bệnh tật, người chết…), cầu mong cái tốt đến với bản làng, người dân trong năm mới. Đối với người Hà Nhì ở xã Y Tý, người ta dùng dao và cật nứa để lọc nguyên bộ da gà, để cả phần đầu và mỏ gà đem xiên vào một cây vầu cắm đầu bản, còn người Hà Nhì ở xã Nậm Pung dùng dao chặt phần đầu, hai cánh, hai chân đem cắm vào que để tạo thành hình con gà trên đầu ngọn cây quay mỏ ra ngoài làng, ở dưới người ta cắm quả tim con gà. Kết thúc ngày lễ đầu, toàn thể dân bản phải kiêng không không tắm giặt, phơi quần áo sợ rũ sạch cái may mắn của năm mới. Trong ngày tết, người ta ứng xử với nhau chan hòa tình cảm yêu thương, đùm bọc, người Hà Nhì tránh cãi chửi nhau vì sợ cái xấu xâm hại vào làng, không tốt cho cả làng và sợ mất đoàn kết...
Trong phong tục cưới xin, khi con gái về nhà chồng, cha mẹ đẻ thường tặng đôi vợ chồng 2 cặp gà trống - mái với ý nghĩa cầu cho con cái hạnh phúc, có gà trống - mái sẽ đẻ trứng, sinh sôi phát triển. Trong ngày tết, cha mẹ thường luộc trứng gà rồi nhuộm đỏ để cho các con mang theo ăn khi đi chơi trong ngày tết.
Trong phong tục liên quan đến ma chay, đám giỗ: Người mất được con cháu mổ gà mời cơm, ngày 3 bữa (sáng, trưa, tối) có thịt gà. Trong lễ tảo mộ, các con cháu lấy gà trống đem về trước cửa mộ và cắt tiết gà trước bia mộ để tỏ lòng thành kính trước linh hồn của cha, mẹ, ông, bà và người thân. Sau đó, người ta xem chân gà để đoán biết gia đình có được yên ổn hay không. Nếu xương đùi gà có màu đỏ vàng, có 4 lỗ, mỗi bên 2 lỗ cắm được tăm thì tốt.
 |
| Biểu tượng sức mạnh của con gà trong việc bảo vệ dân bản người Hà Nhì thôn Kin Chu Phìn, xã Nậm Pung trong lễ cấm bản. |
Con gà chăm chỉ, biểu tượng con gà trống có ý nghĩa sâu sắc và mang tính nhân văn cao cả, đồng thời còn là hiện thân cho người phụ nữ Hà nhì. Phụ nữ Hà Nhì, không ai là không biết trang trí thêu hoa văn hình hoa mào gà (gà trống) trên đôi xà cạp quấn chân. Trên trang phục Hà Nhì ngoài áo, quần, tóc giả, khăn thì xà cạp quấn chân là một điểm nhấn đáng xem.
Người Hà Nhì ưa thích văn nghệ, múa hát với các tiết mục như múa hát A đù lu, Ba sa ma (hát múa đón trăng), múa hát Gơ bò gơ… trong ngày lễ, tết. Khi múa, các bà và chị em thực hiện các động tác múa như giơ tay, nâng chân khi đó sẽ làm lộ ra hoa văn mào gà trên chiếc xà cạp quấn ở cổ chân. Các chàng trai Hà Nhì có dịp để dõi theo và những người con gái khéo tay sẽ làm được hình hoa mào gà đều và đẹp, họ sẽ được đánh giá là người khéo léo, chăm chỉ và đó cũng là dịp để nam thanh, nữ tú tìm hiểu, nên duyên chồng vợ.
