Mỗi dịp lễ hội về trên phum sóc, tiếng trống Chhay Dăm lại vang lên rộn ràng qua đôi tay điêu luyện của nghệ nhân Thạch Tung. Ông đã dành hơn nửa đời mình gắn bó với điệu múa trống truyền thống, góp phần gìn giữ và truyền lửa đam mê văn hóa Khmer cho thế hệ trẻ.
Ông Thạch Tung (sinh năm 1962) quê ở ấp Cần Giờ 1, phường Mỹ Xuyên, thành phố Cần Thơ, là một nghệ nhân đã có 47 tuổi đời gắn bó với nghệ thuật trống Chhay Dăm của dân tộc Khmer.
Từ năm 16 tuổi, chàng thanh niên Thạch Tung theo cha học trống Chhay Dăm và không ngừng cống hiến cho sự phát triển của đội trống tại địa phương. Đến năm 21 tuổi, ông lập gia đình và đến sinh sống tại ấp Chông Nô, xã An Ninh, thành phố Cần Thơ. Tại đây, ông tiếp tục duy trì niềm đam mê và cống hiến nghệ thuật trống Chhay Dăm cho nền văn hóa dân tộc.
Sinh ra trong gia đình thuần nông có truyền thống đam mê bản sắc văn hóa và nghệ thuật trống Chhay Dăm đã thôi thúc nghệ nhân Thạch Tung không chỉ chơi giỏi mà còn dành thời gian nghiên cứu, chế tác công cụ cho đội trống Chhay Dăm chùa Bưng Tróp.
"Bắt nguồn từ đam mê, từ buổi đầu thành lập và duy trì đội trống, dù gia đình còn khó khăn, không chỉ lo toan kinh tế gia đình mà còn tiết kiệm, nhưng tôi đã dành dụm từng đồng để sắm từng món công cụ. Với sự tìm tòi và khả năng tự chế tác, tôi dần hoàn thiện bộ công cụ để phục vụ cho niềm đam mê của mình.
Để tự tạo những chiếc mão, tôi phải trải qua nhiều công đoạn từ chọn đất sét nhão để tạo khuôn, nặn hình đầu và các chi tiết như mắt, mũi, miệng, tai rồi phơi khô. Sau đó lấy vải hoặc giấy bìa báo nhúng vào keo được chiết xuất từ nhựa thon hop còn xanh dán lên khuôn đất, tạo thành lớp bồi đắp chắc chắn. Sau khi khuôn khô, đập bỏ lớp đất sét bên trong.
Để hoàn chỉnh mão, công đoạn tiếp theo là trang trí hoa văn, sơn màu theo từng nhân vật như chằn, khỉ Hanuman, hoàng hậu, công chúa, hay mặt hề. Mỗi nhân vật đều có quy chuẩn tạo dáng, màu sắc và hoa văn riêng biệt. Hiện nay, trên thị trường có nhiều loại công cụ đa dạng, nên người dùng có thể lựa chọn sẵn hoặc đặt làm theo yêu cầu rất thuận lợi', nghệ nhân Thạch Tung cho biết.
Theo nghệ nhân Thạch Tung, trống Chhay Dăm truyền thống được làm từ lõi cây mít, dài 1,4m và đường kính mặt trống khoảng 0,20m. Mặt trống được căng bằng da bò hoặc da trâu, viền trống trang trí vải với các màu sắc sặc sỡ như xanh, đỏ, vàng, xanh lá cây, xếp li 2 - 3 tầng và kết cườm. Dây đeo trống, thường là dây thừng hoặc vải, giúp người biểu diễn đeo trống chéo vai dễ dàng và linh hoạt hơn.
Để tạo ra những âm thanh nhịp nhàng, người chơi trống Chhay Dăm sử dụng đôi tay của mình, kết hợp với nhiều kỹ thuật đánh trống đặc sắc. Đội trống Chhay Dăm gồm từ 4 thành viên trở lên, bên cạnh trống còn có các nhạc cụ bổ sung như cồng chiêng nhỏ, chhing (chập cheng) và đàn cò.
Nghệ nhân Thạch Tung có 5 người con, nhưng trong số đó chỉ có người con út là Thạch Sen (27 tuổi) gắn bó với truyền thống gia đình.
Từ nhỏ, Sen đã say mê tiếng trống Chhay Dăm mà cha mình đánh trong những dịp lễ hội Khmer trong phum sóc. Trong khi các anh chị rời quê để mưu sinh và dần xa những nét văn hóa truyền thống của dân tộc thì Thạch Sen lại lặng lẽ theo cha học từng nhịp trống, từng điệu múa.
Em chia sẻ: "Em mê tiếng trống từ khi còn nhỏ. Mỗi lần nghe tiếng trống vang lên là trong lòng thấy rộn ràng. Em mong mai này đánh giỏi như ba, để tiếng trống Chhay Dăm vang mãi, sau này con cháu mình còn được biết đến tiếng trống của ba".
Lời chia sẻ chân thành ấy thể hiện tình yêu với nghệ thuật trống Chhay Dăm truyền thống, một hành trình tiếp nối lặng lẽ nhưng đầy tự hào, góp phần giữ gìn những giá trị văn hóa của dân tộc Khmer giữa dòng chảy hiện đại.
Em Lý Thanh Sơn, 18 tuổi, ở ấp Chông Nô, xã An Ninh, thành phố Cần Thơ là một thành viên trong đội trống Chhay Dăm chia sẻ: “Em rất vui khi được tham gia đội trống, được học hỏi và thực hành những điệu múa cùng tiếng trống đặc trưng của dân tộc. Qua đó, em cảm nhận rằng, không chỉ đơn thuần đánh trống mà còn biết lắng nghe và hòa nhịp cùng mọi người trong đội, mang tính đoàn kết cao, tạo nên tiếng trống vang lên đều đặn, nhịp nhàng và thu hút người xem”.
Hiện nay, đội trống Chhay Dăm của chùa Bưng Tróp có 17 thành viên tham gia học và biểu diễn thường xuyên. Thời gian qua, đội đã góp mặt nhiều hội thi cấp tỉnh và địa phương, đặc biệt là các dịp lễ lớn như Lễ 30/4. Những nỗ lực đó, đội đã được ghi nhận bằng nhiều bằng khen của các cấp, như là nguồn động viên để đội gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Điều khiến nghệ nhân Thạch Tung trăn trở hiện nay là sự mai một của các loại hình nghệ thuật truyền thống như Dù Kê, Rô Băm, trong đó có múa trống Chhay Dăm. Khi nghệ thuật hiện đại tạo thu nhập và danh tiếng hơn, đang là thách thức lớn trong việc bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa của dân tộc. Mong muốn của ông là các thế hệ trẻ tham gia và tìm hiểu tích cực hơn nữa về loại hình nghệ thuật truyền thống để nó được bảo tồn và lưu truyền đến các thế hệ sau.
Với tình yêu sâu sắc dành cho văn hóa dân tộc, Thạch Tung đang lặng lẽ giữ gìn và thắp lửa cho tiếng trống Chhay Dăm nơi phum sóc; thắp lên hành trình tiếp nối truyền thống gia đình, góp phần gìn giữ và lan tỏa bản sắc văn hóa Khmer cho tuổi trẻ hôm nay và mai sau.
