Trong cộng đồng 54 dân tộc anh em ở Việt Nam, bộ trang phục truyền thống bao giờ cũng thể hiện những đặc trưng văn hoá của mỗi tộc người ở từng vùng với những nét rất riêng. Và với người phụ nữ La Hủ (Mường Tè – Lai Châu), chiếc khăn đội đầu cầu kỳ, độc đáo thể hiện khát vọng sinh sống hài hòa với thiên nhiên.
Người La Hủ vấn khăn rất cẩn thận, đây là tập hợp của nhiều công đoạn để xếp chồng lên đầu bốn lớp tạo nên chiếc khăn liền với tóc hoàn chỉnh. Đầu tiên họ rẽ ngôi giữa mái tóc dài rồi cố định bởi một chiếc vòng làm bằng nhựa có màu nâu đỏ. Sau đó họ sẽ đội lên đầu chiếc khăn vải được thêu hoa văn cầu kỳ có đính cườm trắng. Là phần chính của chiếc khăn nên đây là nơi để mỗi người phụ nữ La Hủ thể hiện sự khéo léo, chăm chút trong thêu thùa.
Thường họ dùng vải màu xanh, đỏ làm nền rồi thêu hoa văn với chỉ màu để làm khăn. Tuy có nhiều màu nhưng qua những bàn tay khéo léo khăn được xử lý khi thêu khá hài hòa và quan trọng nhất nó phù hợp và đẹp theo quan niệm thẩm mĩ của người La Hủ.
 |
| Chiếc vòng làm bằng nhựa màu nâu đỏ dùng để cố định những nếp tóc là lớp đầu tiên của khăn đội đầu người La Hủ. |
 |
| Lớp khăn thứ hai của chiếc khăn đội đầu của những người phụ nữ La Hủ. Nó được làm bằng vài nhiều màu và được gấp lại trước khi đội lên. |
 |
| Người phụ nữ La Hủ cố định lớp thứ 2 của chiếc khăn truyền thống. |
 |
| Sau khi đội lớp thứ 2, họ dùng dải dây thun vấn, che hết phần tóc còn lại. |
 |
| Lớp thứ 3 của chiếc khăn đội đầu có những sợi tua rua dài che phía sau đầu những người phụ nữ La Hủ. |
 |
| Thường từ lớp thứ 3 của chiếc khăn, họ cần một người khác giúp để hoàn thành chiếc khăn đội đầu sao cho đẹp nhất. |
 |
| Dải tua rua là lớp cuối cùng trên chiếc khăn đội đầu. |
 |
| Người con gái La Hủ luôn thường nuôi tóc dài để vấn tóc, đội chiếc khăn truyền thống rất cầu kỳ này. |
 |
| Chiếc khăn đội đầu của người phụ nữ La Hủ nhìn từ phía sau. |
 |
| Hai thế hệ phụ nữ người La Hủ ở Bum Tở. Vào ngày thường phụ nữ La Hủ mặc chiếc áo tà dài có màu đen truyền thống. Nhưng trong dịp lễ họ mặc thêm một chiếc áo khoác ngắn được đính trang trí khá cầu kỳ. |
 |
| Chiếc khăn đội đầu sặc sỡ là điểm nhấn làm nên sự khác biệt trong trang phục của người La Hủ. |
 |
| Những dải tua rua trên chiếc khăn đội đầu tạo nên nét rất sinh động trong trang phục của người phụ nữ La Hủ. |
 |
| Những cô gái La Hủ ở xã Bum Tở, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu trong trang phục truyền thống đang tập múa, hát trong sân nhà văn hóa của bản. |
Tiếp đến họ sẽ cột, che kín đuôi tóc dài bằng một sợi dây thun màu rồi vấn quanh đầu. Ở công đoạn vấn khăn cuối cùng, những người phụ nữ trẻ La Hủ sẽ đội lên đầu một chiếc khung tua rua đầy màu sắc. Đây là điểm dễ thấy để phân biệt lứa tuổi của phụ nữa La Hủ bởi thường thì người lớn tuổi không đội phần này.
Xưa, khi người La Hủ chưa sống quần tụ thành bản làng, mỗi quả núi có dăm ba hộ gia đình sinh sống, trong quá trình đi rừng, đi chợ, chắc khăn đội đầu là tín hiệu để họ nhận ra những người đồng tộc. Mặt khác, người La Hủ sinh sống phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, trong quán trình đi nương, đi rừng, chiếc khăn sắc màu để phân biệt giữa người và thú rừng, không bị thợ săn bắn nhầm.
Ngày nay, người La Hủ đã định cư, chiếc khăn đội đầu và bộ trang phục bắt mắt vẫn được các thế hệ người phụ nữ La Hủ giữ gìn để mặc trong những dịp lễ hội, cúng bản.
So với nhiều dân tộc khác vùng Tây Bắc, người phụ nữ La Hủ mặc những chiếc áo tà dài bó sát người duyên dáng có màu đen viền xanh khá giản dị. Bù lại chiếc khăn đội đầu sặc sỡ, cầu kỳ ôm sát đầu của họ lại tạo nét nổi bật, rất khác biệt. Không chỉ phản ánh một trình độ cao về thẩm mĩ, chiếc khăn đội đầu này là điểm nhấn tạo ra sự hài hòa trong bộ trang phục truyền thống tinh tế rất duyên dáng của người phụ nữ La Hủ.
Tên tự gọi: La Hủ.
Tên gọi khác: Xá lá vàng, Cò Xung, Khù Sung, Kha Quy, Cọ Sọ, Nê Thú.
Nhóm địa phương: La Hủ na (đen), La Hủ sư (vàng) và La Hủ phung (trắng).
Dân số: 9.651 người (Theo số liệu Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009).
Ngôn ngữ: Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Tạng - Miến (ngữ hệ Hán - Tạng), gần với Miến hơn.
Hoạt động sản xuất: Người La Hủ chủ yếu làm nương du canh với nhịp độ luân chuyển cao. Gần đây họ chuyển dần sang trồng lúa trên ruộng bậc thang. Người La Hủ nổi tiếng về nghề đan lát (mâm cơm, ghế mây), rèn.Săn bắt, đánh cá, hái lượm có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống kinh tế.
Ăn: Người La Hủ đã chuyển từ ăn ngô, cơm nếp sang chủ yếu cơm tẻ, thích dùng các loại thịt chim, thú do săn bắn được, cá bắt ở khe suối, măng chua, canh đậu, bầu bí.
Mặc: Người La Hủ không có truyền thống trồng bông. Trước đây, phụ nữ thường đem thịt thú rừng, nấm hương, thuốc phiện và các lâm thổ sản quý đổi lấy vải của các dân tộc khác hoặc đổi lấy bông để tự dệt thành vải. Phụ nữ mặc quần áo dài. Mặc hai lớp áo, áo trong tay dài, cài khuy bên nách phải, áo ngoài tay ngắn, cài khuy giữa ngực. Ngày thường họ chỉ mặc áo dài, ngày lễ, tết mặc thêm áo ngắn ra ngoài.
Ở: Trước đây họ thường làm nhà, lều rải rác ở ngay trên nương, trên núi cao thuộc hai xã Pa Ủ và Pa Vệ Sủ huyện Mường Tè (Lai Châu). Nhà lợp lá, lá vàng lại chuyển đi nơi khác nên người La Hủ mới có tên Xá lá vàng. Hiện nay, họ phổ biến ở nhà trệt hoặc trình tường bằng đất hoặc ván. Bếp, nhà thờ và giường ngủ của gia đình bao giờ cũng ở chung một gian.
Phương tiện vận chuyển: Người La Hủ quen dùng gùi đan bằng mây, giang, có hai quai đeo vai để chuyên chở trong điều kiện địa hình rất dốc. Hon thường địu trẻ khi đi ca hay lúc làm việc.
Quan hệ xã hội: Người La Hủ cư trú phân tán thành nhiều xóm nhỏ với thành phần dân cư thay đổi thường xuyên do lối sống du canh. Xã hội chưa có sự phân hoá giàu nghèo. Người phụ nữ được tôn trọng trong gia đình song có ít vai trò xã hội.
Quan hệ dòng họ lỏng lẻo, không có người đứng đầu dòng họ và không có nghi lễ cúng bái cho cả họ. Một số mang tên chim, thú nhưng nhiều họ khác không còn ai nhớ ý nghĩa.
Cưới xin: Trai gái La Hủ được phép tự do yêu đương khi đến tuổi lập gia đình. Việc cưới hỏi được tiến hành qua nhiều bước. Trong só lễ vật nhà trai đưa sang nhà gái bắt buộc phải có thịt sóc. Sau lễ cưới, cô dâu cư trú bên chồng. Tuy nhiên, tục ở rể vẫn tồn tại với những chàng trai không sắm đủ đồ dẫn cưới, nhất là bạc trắng.
Sinh đẻ: Phụ nữ La Hủ được phép đẻ trong gian buồng của mình với sự giúp đỡ của mẹ chồng hay chị em gái. Sau khi đẻ ba ngày thì lễ đặt tên cho đứa trẻ. Tên của trẻ sơ sinh thường được đặt theo ngày sinh, do vậy trong cộng đồng người La Hủ, việc trùng tên khá phổ biến. Nếu thấy trẻ lâu lớn hoặc hay đau ốm, có thể làm lễ đổi tên khác.
Ma chay: Khi nhà có người chết, người ta bắn súng để đuổi ma và báo cho họ hàng, làng xóm biết. Quan tài thường là một khúc gỗ bổ đôi, khoét rỗng cả hai nửa. Ngày giờ đi chôn được lựa chọn cẩn thận. Người La Hủ không có nghĩa địa cố định. Thời hạn để tang của con cái đối với cha mẹ là ba năm song không có các dấu hiệu đặc biệt trên trang phục hay đầu tóc.
Thờ cúng: Người ta cúng tổ tiên, bố mẹ và những người thân đã mất chỉ vào các dịp cơm mới, ngày tết tháng bảy hay gieo xong lúa nương, khi cưới xin, ma chay. Không có tục cúng vào ngày giỗ. Lễ vật duy nhất dâng cho tổ tiên là cơm gói trong lá rừng.
Là cư dân hái lượm nhưng vào dịp tết cơm mới, đầu tháng 10 hay tháng 11, họ kiêng 3 ngày không đi hái rau, lấy củi, chặt cây, phát cỏ trong rừng để cầu mong cây cỏ tốt quanh năm.
Quan niệm về sự sống và chết là do trời định. Ở trên trời có hai căn nhà, một gọi là nà đề (nhà ốm), một gọi là xơ đề (nhà chết). Nếu hồn của người nào lên đến xơ đề thì nhất định sẽ chết. Còn nếu hồn lên tới nà đề thì phải làm lễ cúng xin hồn về để được sống lâu hơn. Người ta tin mỗi người chỉ sống trong một hạn tuổi đã định ngay từ khi mới đẻ ra. Nhưng cũng có thể sống vượt quá hạn đó nếu như tổ chức lễ cúng di chá. Phải bói để tìm nguyên nhân giải hạn này.
Học: Xưa kia, người La Hủ không có chữ. Hiện nay, học sinh học chữ quốc ngữ. Người La Hủ sử dụng lịch truyền miệng chia năm thành 12 tháng, mỗi tháng tương ứng với một con vật. Họ biết nhiều cây thuốc trên rừng. Ðể giữ bí mật và mong sự linh nghiệm của những cây thuốc, người ta thường phủ lên trên những nghi lễ, tín ngưỡng. Mỗi lần định đi hái thuốc họ giữ kín cả buổi không nói chuyện với ai, bất chợt lẻn vào rừng không cho người khác biết.
Văn nghệ: Người La Hủ thích nghe và sử dụng thành thạo khèn.
Chơi: Chiều chiều, trẻ em thường quây quần bên đống lửa quanh nhà, bên bờ suối vừa chơi, vừa hát, gõ cây làm nhịp.
Theo cema.gov.vn
