Độc đáo nghệ thuật múa rối chầu Thánh

Nghi lễ xin phép rước và đưa Thánh tượng từ nơi thờ tự ra biểu diễn trong đêm biểu diễn nghệ thuật Ổi Lỗi, chùa Đại Bi. Nguồn: baonamdinh.com.vn
Nghi lễ xin phép rước và đưa Thánh tượng từ nơi thờ tự ra biểu diễn trong đêm biểu diễn nghệ thuật Ổi Lỗi, chùa Đại Bi. Nguồn: baonamdinh.com.vn

Múa rối chầu Thánh (còn gọi là múa rối cạn, múa rối ổi lỗi) là loại hình nghệ thuật độc đáo ở tỉnh Nam Định. Múa rối chầu Thánh diễn ra trong không gian linh thiêng, đậm nét văn hóa tâm linh...

Múa rối chầu Thánh được trình diễn ở lễ hội chùa Đại Bi (thị trấn Nam Giang, huyện Nam Trực) vào đêm 20 - 23 tháng Giêng và lễ hội chùa Keo Hành Thiện (xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường) từ mùng 10 - 16 tháng 9 âm lịch hằng năm.

Nằm ở trung tâm thị trấn Nam Giang, huyện Nam Trực, chùa Đại Bi mang kiến trúc độc đáo theo lối truyền thống thuần Việt với những họa tiết rồng, phượng, nghê chầu, hoa lá thời Hậu Lê. Trong chùa, ngoài thờ Phật, thờ Thánh, có một nơi tôn nghiêm người dân thờ các đầu rối là đạo cụ để diễn rối chầu Thánh.

Các cụ cao niên ở thị trấn Nam Giang cũng không nhớ rõ loại hình nghệ thuật đặc biệt này có từ khi nào bởi những huyền tích liên quan đến múa rối chầu Thánh đã có từ lâu và được truyền từ đời này sang đời khác. Thánh được nhắc đến ở đây chính là Thiền sư Từ Đạo Hạnh (thời Lý) và chùa Đại Bi do Thiền sư về đây tu luyện dựng lên.

Theo các tài liệu lịch sử, Từ Đạo Hạnh là Thiền sư thời nhà Lý, được nhân dân cung kính gọi là Đức Thánh. Tương truyền, sau khi tu thành đạo pháp, Thiền sư Từ Đạo Hạnh đi khắp nơi giảng đạo, dạy học, hái thuốc chữa bệnh cho người dân nghèo… 

Theo ông Nguyễn Tiến Dũng (69 tuổi), Trùm trưởng hội rối chùa Đại Bi, thị trấn Nam Giang, nguồn gốc của trò múa rối chầu Thánh có nhiều huyền tích khác nhau, song tất cả đều hướng đến tưởng nhớ công đức của Thánh tổ Từ Đạo Hạnh.

Có tích kể lại rằng, khi Từ Đạo Hạnh về xứ Sơn Nam (các tỉnh phía Nam Đồng bằng Bắc Bộ như: Hưng Yên, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình ngày nay) đã giúp dân, giúp nước, có nhiều công trạng. Do đó khi ngài mất người dân vùng Nam Giang (Nam Định) đã lập bàn thờ trong chùa và hằng năm vào dịp lễ hội chùa Đại Bi đều diễn rối chầu Thánh để tỏ lòng biết ơn công đức.

Tham gia diễn rối chầu Thánh chùa Đại Bi là phường rối của các thôn Giáp Ba, Giáp Tư và thôn Vân Chàng. Mỗi thôn có một phường rối, thay nhau biểu diễn trong các đêm hội.

Anh Trần Xuân Bình, Phó trùm trưởng phường rối thôn Giáp Ba cho biết, các thành viên trong phường rối chủ yếu là cha truyền con nối. Người được chọn vào phường phải có tâm thiện, am hiểu loại hình nghệ thuật này. Con rối là những đầu gỗ được gọi là Thánh tượng. Mỗi con rối mang một dáng vẻ, cảm xúc khác nhau.

Hiện tại, chùa Đại Bi có 12 đầu Thánh tượng, trong đó, 6 đầu Thánh tượng lớn (nặng từ 2,5 - 3kg) và 6 đầu Thánh tượng nhỏ (nặng từ 1,5 - 2kg). Các đầu Thánh tượng được làm bằng gỗ mít, sơn son thếp vàng, có tay cầm hình trụ tròn ở phía dưới.

Múa rối chầu Thánh là sự kết hợp hài hòa giữa lời hát và âm nhạc. Các bài hát múa có nội dung kể lại sự tích, ca ngợi tinh thần đoàn kết, một lòng vì đất nước, tinh thần chiến đấu và chiến thắng giặc ngoại xâm, ca ngợi cảnh đẹp quê hương đất nước, cầu cho đất nước bình an, nhân dân no đủ… Nhạc cụ phục vụ biểu diễn là các loại trống, mõ, thanh la, chuông đẩu, trong đó, thanh la có vị trí quan trọng nhất bởi giúp giữ nhịp cho lời hát.

Được xem là loại hình nghệ thuật mang tính thiêng nên các đầu rối được thờ phụng chu đáo. Trước khi biểu diễn, người dân phải làm lễ xin rước các đầu Thánh tượng. Tất cả những người tham gia biểu diễn đều phải mặc áo the, khăn xếp. Trước và trong thời gian diễn ra lễ hội nghệ nhân phải giữ mình, không làm điều ác...

Không gian diễn rối ở ngay trước ban thờ Thánh Từ Đạo Hạnh. Người dân căng một bức vải nền đỏ, trên có viền xanh thêu hình sóng nước và cầm các đầu Thánh tượng giơ lên trên tấm vải diễn liên tục suốt 3 đêm hội, thường từ 19 giờ đến 1 - 2 giờ ngày hôm sau.

Ông Nguyễn Văn Thư, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Nam Định cho hay, múa rối chầu Thánh còn được gọi là hội tu kì lệ, tức là răn đời bỏ điều ác, làm việc thiện. Đây là tích trò do Đức Thánh Từ Đạo Hạnh sáng tạo và truyền dạy cho nhân dân, thể hiện sự từ bi bác ái. Đó chính là tư tưởng nhân văn cao đẹp của Phật giáo nói chung và văn hóa Việt Nam nói riêng, hướng con người đến các giá trị chân - thiện - mỹ. 

Múa rối chầu Thánh mang giá trị văn hóa phi vật thể vô cùng quý giá, cần được gìn giữ, bảo tồn và phát huy. Tuy nhiên, loại hình nghệ thuật này đang đứng trước nguy cơ mai một. Dù các phường rối vẫn duy trì đủ số người tham gia nhưng tuổi các nghệ nhân ngày càng cao. Ngoài ra, trọng lượng các đầu rối nặng, yêu cầu nghệ nhân là những người trẻ nhưng hiện nay người trẻ nhất trong phuờng rối cũng đã ngoài 40 tuổi. Trong khi đó, các lời ca, hình thức biểu diễn rối cạn rất khó học, lớp trẻ nhiều khi không mặn mà nối nghiệp ông, cha.

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nam Định đang nghiên cứu, xây dựng hồ sơ phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể 2 lễ hội có diễn rối chầu Thánh của tỉnh để đưa vào danh mục đề nghị công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Bên cạnh đó, Sở cũng đã chỉ đạo các phòng, ban chuyên môn phối hợp với địa phương tổ chức sưu tầm tài liệu liên quan đến loại hình nghệ thuật này; đẩy mạnh tuyên truyền để nhân dân bảo tồn giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, gìn giữ nghệ thuật múa rối chầu Thánh kết hợp với phát triển du lịch.

Nguyễn Lành    

(TTXVN)

Có thể bạn quan tâm

Ngày hội văn hoá Mông tại Hà Nội

Ngày hội văn hoá Mông tại Hà Nội

Ngày 13/12/2025, tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội) diễn ra Ngày hội văn hoá Mông 2025. Sự kiện do doanh nghiệp Xã hội CRAFT LINK tổ chức quy tụ 8 nhóm Mông đến từ Cao Bằng, Lào Cai, Tuyên Quang, Điện Biên, Phú Thọ, Nghệ An với những trưng bày đặc sắc về trang phục, hoa văn và nghề thủ công truyền thống, nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa, nghề thủ công truyền thống và đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng người Mông trên cả nước.

Dệt văn hóa Thái trên những khung cửi Pù Luông

Dệt văn hóa Thái trên những khung cửi Pù Luông

Nằm trong vùng lõi của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, làng nghề dệt thổ cẩm thôn Lặn Ngoài (xã Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa) đang trở thành điểm đến hấp dẫn khách du lịch quốc tế bởi những câu chuyện văn hóa qua từng khung cửi. Ở đó, bên nếp nhà sàn, những người phụ nữ dân tộc Thái mỗi ngày cần mẫn đưa thoi, dệt nên những nét hoa văn đặc trưng của núi rừng Pù Luông.

Đồng bào Si La tưng bừng đón Lễ hội mừng cơm mới

Đồng bào Si La tưng bừng đón Lễ hội mừng cơm mới

Ngày 12/12, UBND xã Mường Nhé (tỉnh Điện Biên) tổ chức Lễ công bố quyết định và đón nhận Giấy chứng nhận Di sản văn hóa Phi vật thể quốc gia “Lễ mừng cơm mới của người Si La” và tổ chức Lễ hội mừng cơm mới năm 2025 tại bản Nậm Sin.

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Ngày 12/12, UBND tỉnh Cao Bằng phối hợp với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ Tổng kết, trao giải và khai mạc triển lãm Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24 với chủ đề “Vẻ đẹp đất nước - con người miền núi phía Bắc”.

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Ngày 12/12, UBND tỉnh Cao Bằng phối hợp với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ Tổng kết, trao giải và khai mạc triển lãm Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực miền núi phía Bắc lần thứ 24 với chủ đề “Vẻ đẹp đất nước - con người miền núi phía Bắc”

Liên hoan câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng

Liên hoan câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng

Tối 11/12, tại nhà truyền thống tổ dân phố N’Jriêng (phường Đông Gia Nghĩa), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng tổ chức khai mạc Liên hoan các câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh lần thứ nhất, năm 2025 với chủ đề “Sắc màu hội tụ và lan tỏa”.

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Cứ mỗi buổi chiều đến, trong căn Nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng ở khóm 6, xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị lại vang lên những âm thanh mộc mạc mà quen thuộc. Đó là tiếng đàn, tiếng hát của lớp học dân ca Bru - Vân Kiều. Giữa không gian ấy, hình ảnh ông Hồ Văn Mang, chỉnh từng câu hát, từng âm, từng vần, bắt từng nhịp đàn, vẫn cần mẫn truyền dạy cho thanh thiếu niên trong bản đã trở nên quen thuộc với bao thế hệ học trò.

Nét văn hóa dân tộc Chứt mở hướng du lịch vùng biên

Nét văn hóa dân tộc Chứt mở hướng du lịch vùng biên

Dân tộc Chứt ở tỉnh Quảng Trị hiện có 2.054 hộ với 8.227 nhân khẩu, sinh sống tập trung chủ yếu tại các xã Kim Phú, Kim Điền, Tuyên Lâm, Dân Hóa và Thượng Trạch. Tỉnh Quảng Trị đang nỗ lực bảo tồn các nét văn hóa dân tộc Chứt thông qua việc xây dựng các Câu lạc bộ văn hóa dân gian, mở ra hướng phát triển du lịch văn hóa vùng biên.

Rộn ràng chợ phiên vùng cao Keo Lôm

Rộn ràng chợ phiên vùng cao Keo Lôm

Trong tiết trời se lạnh của buổi sớm mai nơi vùng cao Na Son (Điện Biên), chợ phiên Keo Lôm bừng lên sức sống khi đồng bào các dân tộc mang nông sản, sản vật rừng xuống chợ trao đổi, mua bán. Phiên chợ được họp vào ngày thứ 7 hàng tuần, không chỉ là nơi giao thương quen thuộc của người dân địa phương mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn để du khách khám phá, trải nghiệm những nét văn hóa đặc trưng của vùng cao Điện Biên.

Giữ tiếng chiêng linh thiêng giữa đại ngàn Trường Sơn

Giữ tiếng chiêng linh thiêng giữa đại ngàn Trường Sơn

Giữa đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, ở phía Tây tỉnh Quảng Trị, nơi những ngọn núi trùng điệp xanh mướt nối tiếp nhau trập trùng, có những bản làng bình yên của người Pa Cô, Vân Kiều sinh sống bao đời nay. Ở nơi đây, tiếng hát, tiếng đàn, điệu khèn vẫn ngân vang mỗi buổi sớm, chiều. Giữa nhịp sống hiện đại, vẫn có những con người thầm lặng, bền bỉ cống hiến cả cuộc đời để bảo tồn tiếng hát, điệu múa, tiếng cồng chiêng và linh hồn của núi rừng quê hương. Đó chính là cội nguồn, bản sắc độc đáo riêng của dân tộc không thể nào bị lãng quên.

“Dáng giày nét Giáy”: Khi người trẻ tham gia bảo tồn nghề làm giày truyền thống của người Giáy

“Dáng giày nét Giáy”: Khi người trẻ tham gia bảo tồn nghề làm giày truyền thống của người Giáy

Trước nguy cơ mai một của một trong những di sản văn hóa độc đáo, dự án “Dáng giày nét Giáy” do InterArts Agency thực hiện đã mang đến một hướng tiếp cận mới mẻ thông qua chuỗi hoạt động trải nghiệm thực tế. Nổi bật trong số đó là workshop làm giày thủ công, nơi kết nối các nghệ nhân bản địa với thế hệ trẻ, biến di sản thành chất liệu sáng tạo đầy sức sống trong bối cảnh hiện đại.

Gần 400 nghệ nhân, diễn viên thi tài ở các tiết mục Then cổ

Gần 400 nghệ nhân, diễn viên thi tài ở các tiết mục Then cổ

Tối 26/11 tại Trung tâm Văn hoá - Triển lãm tỉnh, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức khai mạc Liên hoan hát Then, đàn Tính tỉnh Bắc Ninh lần thứ nhất năm 2025 với chủ đề “Bảo tồn, phát huy nghệ thuật hát Then, đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay”.

Tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor

Tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor

Nhân Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11), Bảo tàng Đà Nẵng tổ chức “Ngày hội Di sản văn hóa Đà Nẵng năm 2025” với chủ đề “Đa dạng sắc màu văn hóa vùng cao Đà Nẵng”, nhằm giới thiệu, tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor đang sinh sống tại khu vực miền núi phía Tây thành phố.

Tái hiện đời sống và tín ngưỡng các dân tộc thiểu số qua hàng trăm hình ảnh, hiện vật

Tái hiện đời sống và tín ngưỡng các dân tộc thiểu số qua hàng trăm hình ảnh, hiện vật

Ngày 21/11, tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh số 1, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề “Kỷ niệm Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam 23/11 và kết quả khảo sát, kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa di sản văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu tỉnh Bắc Ninh”. Sự kiện thu hút sự tham dự của đông đảo đại biểu các sở, ngành, địa phương cùng nhiều nghệ nhân, cán bộ văn hóa, đại diện cộng đồng các dân tộc thiểu số.

Đặc sắc không gian văn hóa nhà dài Ê Đê

Đặc sắc không gian văn hóa nhà dài Ê Đê

Ngày 17/11, tại khuôn viên Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, Bảo tàng tỉnh tổ chức khai mạc không gian trưng bày, trải nghiệm nhà dài truyền thống và tái hiện “Lễ lên nhà mới” của người Ê Đê. Đây là một trong những nét đặc sặc trong đời sống văn hóa của dân tộc Ê Đê trên cao nguyên Đắk Lắk.

Triển lãm ảnh 'Sắc màu các dân tộc Việt Nam'

Triển lãm ảnh 'Sắc màu các dân tộc Việt Nam'

Chiều 15/11, tại Công viên bờ biển Nha Trang (cạnh Tháp Trầm Hương – Quảng trường 2/4), phường Nha Trang, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Khánh Hòa khai mạc trưng bày triển lãm 250 bức ảnh với chủ đề “Sắc màu các dân tộc Việt Nam”. Đây là hoạt động góp phần gìn giữ, tôn vinh, lan tỏa và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc, quý báu của các dân tộc Việt Nam.

Gìn giữ sợi dây văn hóa kết nối quá khứ với hiện tại

Gìn giữ sợi dây văn hóa kết nối quá khứ với hiện tại

Múa dân gian của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên không chỉ là loại hình nghệ thuật mà còn là biểu tượng văn hóa gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần, tín ngưỡng và phong tục của cộng đồng. Tại tỉnh Đắk Lắk, thời gian qua, ngành Văn hóa đã nỗ lực gìn giữ và lan tỏa những điệu múa, nhịp xoang của các dân tộc để tiếp tục “giữ hồn” múa dân gian Tây Nguyên.

Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Với mục tiêu gìn giữ, trao truyền và quảng bá những giá trị văn hóa của người Dao, thông qua nghệ thuật trình diễn kết hợp công nghệ hiện đại như ánh sáng, sắp đặt sân khấu, 3D mapping, nhưng vẫn tôn trọng nguyên bản văn hóa…, vở diễn thực cảnh “Thiêng”, diễn ra tại Sân Quần (Sa Pa, Lào Cai), đã trở thành sự kiện đặc biệt, không chỉ bởi quy mô và công nghệ trình diễn hiện đại, mà bởi thông điệp sâu sắc về văn hóa, niềm tin và bản sắc dân tộc.