Một trong những nhiệm vụ được tỉnh Tuyên Quang thực hiện tốt nhằm bảo tồn di sản Then thời gian qua là truyền dạy các làn điệu Then, Cọi, cách chơi đàn tính cho thế hệ trẻ. Đồng thời, tỉnh thành lập các câu lạc bộ hát Then - đàn Tính để những người yêu Then, biết hát Then có không gian trình diễn di sản này.
Bà Đinh Thị Lý, Phó Giám đốc Trung tâm văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang cho biết: Từ năm 2012 đến nay, mỗi năm một lần, Trung tâm đều mở các lớp tập huấn hát Then, đàn Tính cho học viên trên địa bàn tỉnh, mỗi lớp trung bình có khoảng 30 học viên. Trong các buổi tập huấn, Trung tâm sẽ mời nghệ nhân am hiểu về hát Then, đàn Tính đến truyền dạy những bài hát Then cổ, Then lời mới, cách chơi đàn Tính…cho học viên. Hầu hết các huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh đều có học viên tham gia lớp tập huấn nên sau khi về cơ sở, các học viên này trở thành những tuyên truyền viên tích cực truyền dạy nghệ thuật hát Then, đàn Tính…
Không chỉ mở các lớp tập huấn về hát Then, Trung tâm văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang còn khuyến khích các địa phương, trường học trên địa bàn tỉnh thành lập Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính. Nhờ có sự quan tâm của lãnh đạo địa phương, các trường học có nhiều học sinh người Tày, hiện nay, trên địa bàn toàn tỉnh đã thành lập được 73 Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính. Đa số các câu lạc bộ đã đi vào hoạt động nền nếp, hiệu quả, tổ chức sinh hoạt đều đặn 1 hoặc 3 tháng một lần.
Các câu lạc bộ còn thường xuyên tổ chức truyền dạy các làn điệu Then và phát triển phong trào văn hóa văn nghệ quần chúng tại địa phương…Một số câu lạc bộ hoạt động tốt, thu hút được nhiều người tham gia, điển hình như: Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính thôn Bản Nhùng, xã Năng Khả, huyện Na Hang thu hút 20 thành viên sinh hoạt thường xuyên. Một số câu lạc bộ được mời đi biểu diễn như: Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính xã Yên Nguyên, huyện Chiêm Hóa (Tuyên Quang), Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính Thành Tuyên… Nhờ hoạt động hiệu quả, hiện nay, người trẻ tuổi, học sinh biết hát Then và thực hành các làn điệu hát Then đã tăng lên trên 1.500 người.
Theo quan niệm dân gian, “Then” có nghĩa là “Thiên” (Trời) và được coi là điệu hát của thần tiên truyền lại. Các khúc hát Then thường nhằm cầu cho vạn vật được bình an, con người khỏe mạnh, mùa màng bội thu, luôn hướng mọi người làm điều thiện, tránh điều ác… Nhạc cụ chính được sử dụng trong hát Then là đàn Tính. Năm 2012, nghi lễ Then của người Tày tỉnh Tuyên Quang đã được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tháng 3/2017, hồ sơ “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” đã được trình UNESCO xem xét đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Ông Trần Đức Thắng, Trưởng phòng Quản lý Di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang cho biết: Để bảo tồn và phát huy giá trị di sản Then, bên cạnh việc mở các lớp tập huấn hằng năm, khuyến khích thành lập các Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính, Sở đã tổ chức các buổi liên hoan giao lưu văn nghệ trong đó có nội dung hát Then - đàn Tính; xây dựng Đề án Làng văn hóa du lịch gắn với bảo tồn các làn điệu hát Then tại một số địa phương trong tỉnh; tập trung truyền dạy và thực hành hát Then - đàn Tính thông qua đào tạo các lớp nghệ nhân kế cận, đặc biệt là nghệ nhân trẻ. Bên cạnh đó, Sở còn xây dựng cơ chế hỗ trợ trang phục, dụng cụ biểu diễn…cho các câu lạc bộ; đưa hát Then vào nội dung hoạt động ngoại khóa trong các nhà trường…
Thời gian tới, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang tiếp tục khuyến khích các nghệ nhân lưu giữ, ghi chép lại đầy đủ những khúc hát, cung Then; xây dựng, phát huy giá trị của Phòng Khám phá tại Bảo tàng tỉnh với chủ đề “hát Then - đàn Tính” phục vụ khách tham quan, đặc biệt là học sinh, sinh viên tham gia các hoạt động như: Sử dụng đàn Tính, thực hành nghi lễ, làn điệu Then cổ…Ngoài ra, tỉnh tiếp tục duy trì sinh hoạt đều đặn các Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính, truyền dạy lại cho thế hệ trẻ, đặc biệt là tầng lớp thanh thiếu niên người Tày về nghệ thuật âm nhạc, đàn hát, múa, diễn xướng Then; đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá hát Then - đàn Tính; tiếp tục lập hồ sơ tôn vinh các Nghệ nhân ưu tú, có chính sách hỗ trợ thỏa đáng về kinh phí đối với Nghệ nhân ưu tú và nghệ nhân chưa được phong tặng…; qua đó, từng bước bảo tồn và phát huy giá trị di sản Then để không chỉ người dân trong nước mà du khách quốc tế biết đến giá trị văn hóa đặc sắc của Then.
 |
| Màn hát Then đặc trưng của dân tộc Tày tỉnh Tuyên Quang ngày 21/2/2013 trong Lễ hội Lồng Tồng. Ảnh: Cường Hằng - TTXVN |
Không chỉ mở các lớp tập huấn về hát Then, Trung tâm văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang còn khuyến khích các địa phương, trường học trên địa bàn tỉnh thành lập Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính. Nhờ có sự quan tâm của lãnh đạo địa phương, các trường học có nhiều học sinh người Tày, hiện nay, trên địa bàn toàn tỉnh đã thành lập được 73 Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính. Đa số các câu lạc bộ đã đi vào hoạt động nền nếp, hiệu quả, tổ chức sinh hoạt đều đặn 1 hoặc 3 tháng một lần.
Các câu lạc bộ còn thường xuyên tổ chức truyền dạy các làn điệu Then và phát triển phong trào văn hóa văn nghệ quần chúng tại địa phương…Một số câu lạc bộ hoạt động tốt, thu hút được nhiều người tham gia, điển hình như: Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính thôn Bản Nhùng, xã Năng Khả, huyện Na Hang thu hút 20 thành viên sinh hoạt thường xuyên. Một số câu lạc bộ được mời đi biểu diễn như: Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính xã Yên Nguyên, huyện Chiêm Hóa (Tuyên Quang), Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính Thành Tuyên… Nhờ hoạt động hiệu quả, hiện nay, người trẻ tuổi, học sinh biết hát Then và thực hành các làn điệu hát Then đã tăng lên trên 1.500 người.
 |
| Tiết mục hát Then “Người Tuyên Quang nhớ Bác Hồ” tại Lễ khánh thành Tượng đài “Bác Hồ với nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang” (tháng 5-2015). Ảnh: baotuyenquang.com.vn |
Theo quan niệm dân gian, “Then” có nghĩa là “Thiên” (Trời) và được coi là điệu hát của thần tiên truyền lại. Các khúc hát Then thường nhằm cầu cho vạn vật được bình an, con người khỏe mạnh, mùa màng bội thu, luôn hướng mọi người làm điều thiện, tránh điều ác… Nhạc cụ chính được sử dụng trong hát Then là đàn Tính. Năm 2012, nghi lễ Then của người Tày tỉnh Tuyên Quang đã được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tháng 3/2017, hồ sơ “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” đã được trình UNESCO xem xét đưa vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Ông Trần Đức Thắng, Trưởng phòng Quản lý Di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang cho biết: Để bảo tồn và phát huy giá trị di sản Then, bên cạnh việc mở các lớp tập huấn hằng năm, khuyến khích thành lập các Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính, Sở đã tổ chức các buổi liên hoan giao lưu văn nghệ trong đó có nội dung hát Then - đàn Tính; xây dựng Đề án Làng văn hóa du lịch gắn với bảo tồn các làn điệu hát Then tại một số địa phương trong tỉnh; tập trung truyền dạy và thực hành hát Then - đàn Tính thông qua đào tạo các lớp nghệ nhân kế cận, đặc biệt là nghệ nhân trẻ. Bên cạnh đó, Sở còn xây dựng cơ chế hỗ trợ trang phục, dụng cụ biểu diễn…cho các câu lạc bộ; đưa hát Then vào nội dung hoạt động ngoại khóa trong các nhà trường…
Thời gian tới, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang tiếp tục khuyến khích các nghệ nhân lưu giữ, ghi chép lại đầy đủ những khúc hát, cung Then; xây dựng, phát huy giá trị của Phòng Khám phá tại Bảo tàng tỉnh với chủ đề “hát Then - đàn Tính” phục vụ khách tham quan, đặc biệt là học sinh, sinh viên tham gia các hoạt động như: Sử dụng đàn Tính, thực hành nghi lễ, làn điệu Then cổ…Ngoài ra, tỉnh tiếp tục duy trì sinh hoạt đều đặn các Câu lạc bộ hát Then - đàn Tính, truyền dạy lại cho thế hệ trẻ, đặc biệt là tầng lớp thanh thiếu niên người Tày về nghệ thuật âm nhạc, đàn hát, múa, diễn xướng Then; đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá hát Then - đàn Tính; tiếp tục lập hồ sơ tôn vinh các Nghệ nhân ưu tú, có chính sách hỗ trợ thỏa đáng về kinh phí đối với Nghệ nhân ưu tú và nghệ nhân chưa được phong tặng…; qua đó, từng bước bảo tồn và phát huy giá trị di sản Then để không chỉ người dân trong nước mà du khách quốc tế biết đến giá trị văn hóa đặc sắc của Then.
Quang Cường
