Đoàn Nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng là một trong những đơn vị nghệ thuật dân tộc có nhiều hoạt động biểu diễn mang đậm nét đặc trưng văn hóa của đồng bào dân tộc Khmer như ca, múa, nhạc, hát dù kê, rô băm… Các hoạt động này không chỉ phục vụ đời sống tinh thần của bà con trong và ngoài tỉnh mà còn nhằm góp phần tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến đồng bào một cách gần gũi, dễ hiểu hơn.
Hằng năm, vào các ngày lễ, tết, những ngày diễn ra các sự kiện chính trị lớn của đất nước, của tỉnh và đặc biệt là các dịp lễ của đồng bào Khmer, Đoàn thường tổ chức các chương trình nghệ thuật với hàng trăm suất diễn, phục vụ hàng chục ngàn lượt xem.
Một trích đoạn sân khấu Dù kê do các nghệ sĩ Đoàn Nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng biểu diễn trong những ngày lễ của đồng bào Khmer. Ảnh: An Hiếu
Có dịp đến thăm Đoàn Nghệ thuật Khmer vào những ngày chuẩn bị cho các chương trình biểu diễn, chúng tôi được chứng kiến không khí tập luyện khẩn trương nghiêm túc của các nghệ sĩ. Từ lãnh đạo đoàn đến các diễn viên, nhạc công, hậu trường... ai cũng hết mình cho các tiết mục nghệ thuật tâm huyết. Đây cũng là dịp mà các chương trình được đầu tư dàn dựng công phu, chu đáo nhằm chuyển tải thông tin thiết thực về ý nghĩa của các sự kiện lịch sử của dân tộc, địa phương; ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương, đất nước; thành tích trong xây dựng nông thôn mới...
Các nghệ sĩ tập luyện chuẩn bị cho các tiết mục biểu diễn phục vụ bà con Khmer. Ảnh: An Hiếu
Các nghệ sĩ tập luyện một điệu múa truyền thống của người Khmer. Ảnh An Hiếu
Đoàn Nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng cũng được coi như là mái nhà chung thứ 2 của nhiều anh chị em nghệ sĩ bởi phần lớn họ đã gắn bó với sân khấu của Đoàn từ những ngày đầu, đến nay. Sau gần 20 năm, nhiều người từ niềm yêu thích với nhạc cụ dân tộc Khmer đã trở thành nhạc công của đoàn, nhiều diễn viên đã gắn bó với những lời ca, sân khấu dù kê, điệu múa rô băm từ khi còn nhỏ cho đến tận hôm nay. Tuy còn nhiều khó khăn, họ vẫn bám trụ cùng với Đoàn, cháy hết mình qua từng buổi biểu diễn. Chứng kiến những người nghệ sĩ hăng say trên sân khấu, mới thấy họ yêu thích, đam mê những lời ca điệu múa truyền thống của dân tộc mình đến thế nào, khi được đứng trên sân khấu biểu diễn phục vụ bà con.
Theo Ban lãnh đạo Đoàn Nghệ thuật Khmer Sóc Trăng, cùng với sự quan tâm chỉ đạo sâu sát của lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, sự thống nhất giữa Ban lãnh đạo Đoàn, sự phối hợp công việc chặt chẽ, sáng tạo giữa các bộ phận, các hoạt động của Đoàn đang phát triển và thu được nhiều kết quả tích cực.
Các nghệ sĩ Đoàn nghệ thuật Khmer Sóc Trăng thể hiện điệu múa truyền thống. Ảnh: An Hiếu
Trong thời gian tới, Đoàn tiếp tục hướng các nội dung hoạt động nghệ thuật đi vào chiều sâu, đầu tư xây dựng các tác phẩm chất lượng cao, tích cực bồi dưỡng tiến tới chuyên nghiệp hóa đội ngũ diễn viên, nhạc công trẻ. Bên cạnh các chương trình, hoạt động biểu diễn, Đoàn Nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng còn thường xuyên tổ chức các lớp truyền dạy nghệ thuật sân khấu rô băm, nhạc ngũ âm và múa rom vong cho các diễn viên, nhạc công và những người có đam mê với bộ môn nghệ thuật này.
Lớp học năm 2023 đã thu hút được 92 học viên đến từ các đội, tụ điểm sinh hoạt văn hóa nghệ thuật tại các chùa Phật giáo Nam tông Khmer và các trường phổ thông dân tộc nội trú trên địa bàn, trong đó, lớp múa nghệ thuật sân khấu rô băm có 20 học viên, lớp múa rom vong có 40 học viên và lớp nhạc ngũ âm có 32 học viên.
Hướng dẫn các nghệ sĩ trẻ động tác biểu diễn trên sân khấu. Ảnh: An Hiếu
Nghệ sĩ Đoàn nghệ thuật Khmer Sóc Trăng hóa thân thành nhân vật "Chằn" trong một trích đoạn nghệ thuật. Ảnh: An Hiếu
Lớp học thường được tổ chức trong 60 ngày, do các nghệ sĩ ưu tú, nghệ nhân, giảng viên giàu kinh nghiệm, có chuyên môn, am hiểu sâu về nghệ thuật sân khấu rô băm, múa rom vong và nhạc ngũ âm truyền dạy. Lớp học không chỉ giúp các học viên nắm được những kiến thức từ cơ bản đến nâng cao mà còn để phục vụ biểu diễn, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh nhà.
Đinh Quang Dũng
Tên tự gọi: Người Khmer.
Tên gọi khác: Cur, Cul, Cu Thổ, Việt gốc Miên, Khơ Me K’rôm.
Dân số: 1.260.640 người, (Theo số liệu Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009).
Ngôn ngữ: Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Môn - Khơ Me.
Lịch sử: Trước thế kỉ XII người Khmer và văn hoá của họ giữ vai trò chủ thể ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Hoạt động sản xuất: Người Khmer là cư dân nông nghiệp dùng cày và trồng lúa nước. Trong bộ công cụ nông nghiệp khá hoàn thiện và hiệu quả của họ, có những dụng cụ độc đáo thích ứng với điều kiện địa lí sinh thái Nam bộ như cái phảng thay cho cày chuyên dùng ở vùng đất phèn, mặn để phát cỏ, cù nèo (Pok) dùng để vơ cỏ. Cây nọc cấy (Sơ chal) dấu vết của chiếc gậy chọc lỗ xa xưa, tạo ra lỗ để cắm cây lúa ở những chân ruộng nước nhưng đất cứng, và cái vòn gặt (Kần điêu) dùng để cắt lúa.
Người Khmer có nghề đánh cá, dệt, chiếu, đan lát, dệt vải, làm đường thốt nốt và làm gốm. Kĩ thuật gốm đơn giản, công cụ chính là hòn kê (K’leng), bàn dập (Chơ), chưa dùng bàn xoay, không có lò nung cố định, gốm mộc, không màu,với độ nung thấp. Sản phẩm gốm chủ yếu là đồ gia cụ, tiêu biểu nhất là bếp (Cà ràng) và nồi (Cà om) rất được người Việt, người Hoa ở đồng bằng sông Cửu Long ưa dùng.
Ăn: Người Khmer trồng hơn 150 giống lúa tẻ và nếp khác nhau, họ thường ăn cơm tẻ và cơm nếp. Thức ăn hằng ngày có tôm, cá nhỏ, ếch, nhái, rau, củ. Họ chế biến rất nhiều loại mắm: mắm ơn Pứ làm bằng tôm tép, mắm Pơ inh làm bằng cá sặc, nhưng nổi tiếng nhất là mắm B’hóc làm bằng cá lóc, các sọc, cá trê, tôm tép, mắm pơ inh làm bằng cá sặc, nhưng nổi tiếng nhất là mắm B’hóc làm bằng cá lóc, cá sọc, cá trê, tôm tép trộn với thính và muối. Gia vị ưa thích nhất là vị chua (từ quả me hay mè) và cay (hạt tiêu, tỏi, sả, ca ri...).
Mặc: Nam nữ trước đây đều mặc xà rông bằng lụa tơ tằm do họ tự dệt. Lớp thanh niên ngày nay thích mặc quần âu với áo sơmi. Những người đứng tuổi, người già thường mặc quần áo bà ba màu đen, nam giới khá giả đôi khi mặc quần áo bà ba màu trắng với chiếc khăn rằn luôn quấn trên đầu, hoặc vắt qua vai. Chỉ đặc biệt trong cưới xin, nam nữ mới mặc quần áo cổ truyền. Chú rể mặc áo xà rông, áo màu đỏ, cổ đứng với hàng khuy trước ngực, bên vai trái quàng chiếc khăn dài trắng (Kăl xinh) và con dao cưới (Kầm pách) ngụ ý để bảo vệ cô dâu. Còn cô dâu mặc Xăm pốt (váy)màu tím hay màu hồng, áo dài màu đỏ, quàng khăn và đội mũ cưới truyền thống. áo dài Khơ Me (Wện) gần gũi với chiếc áo dài của phụ nữ Chăm: áo bịt tà, thân áo rộng và dài dưới gối, cổ áo thấp và xẻ trước ngực vừa đủ để chui đầu vào, tay áo chật, hai bên sườn thường ghép thêm bốn miếng vải (thường hoặc màu) kéo dài từ nách đến gấu áo.
Ở: Họ sống ở đồng bằng sông Cửu Long, tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền Tây Nam bộ và tụ cư trên 3 vùng môi sinh lớn: vùng đồng bằng nội địa, vùng phèn mặn ven biển, vùng đồi núi Tây Nam giáp biên giới Cam Pu Chia. Người Khmer trước đây ở nhà sàn, nay sống trong các ngôi nhà đất.
Phương tiện vận chuyển: Thường sử dụng xe bò (cộ), xe lôi bánh gỗ, hoặc bánh hơi, đi lại trên đường hay những chân ruộng khô, vận chuyển nông sản trong mùa thu hoạch.
Sống trong môi trường chằng chịt kênh, rạch, ghe, thuyền của người Khmer có rất nhiều loại: xuồng ba lá, ghe tam bản, thuyền " tắc rán" hoặc thuyền "đuôi tôm" chạy máy. Ðặc biệt nhất là chiếc ghe Ngo (Tuộc mua) dài 30m, làm bằng gỗ sao, có từ 30-40 tay chèo, mũi và hai bên thành thuyền có vẽ hình ó biển, voi, sư tử, sóng nước. Ghe Ngo chỉ sử dụng trong dịp lễ chào mặt trăng OK-ang Bok (tháng 10 âm lịch), còn ngày thường họ gửi trong chùa, được cư dân trong các "Phum", "Sóc" coi như vật thiêng.
Quan hệ xã hội: Gia đình nhỏ một vợ một chồng, ở riêng và là đơn vị kinh tế độc lập, có nơi 3-4 thế hệ sống chung trong một nhà. Xã hội Khmer vẫn còn tồn tại nhiều tàn dư mẫu hệ.
Người Khmer có rất nhiều họ khác nhau. Những họ do triều Nguyễn trước đây đặt ra như: Danh, Kiên, Kim, Sơn, Thạch. Những họ tiếp thu từ người Việt và người Hoa như: Trần, Nguyễn, Dương, Trương, Mã, Lý... Lại có những họ thuần tuý Khmer như U, Khan, Khum. Tình trạng ngoại tình, đa thê, li hôn hoặc loạn luân giữa những người có huyết thống trực hệ, ít xẩy ra hoặc tuyệt đối nghiêm cấm.
Hôn nhân: Hôn nhân thường do cha mẹ xếp đặt, có sự thoả thuận của con cái. Cưới xin trải qua 3 bước: làm mối, dạm hỏi và lễ cưới, được tổ chức ở bên nhà gái. Sau đó, người con trai phải ở bên nhà vợ một thời gian. Trải qua ít năm hoặc khi có con, họ ra ở riêng, nhưng vẫn cư trú bên ngoại.
Ma chay: Tục hoả thiêu đã có từ lâu. Sau khi thiêu, tro được giữ trong tháp "Pì chét đẩy", xây cạnh ngôi chính điện trong chùa.
Lễ tết: Có 2 lễ lớn trong năm.
Tết Chuôn chnam Thmây tổ chức từ ngày 1 đến ngày 3 đầu tháng Chét (theo Phật lịch) vào khoảng tháng 4 dương lịch.
Lễ chào mặt trăng (ok ang bok) tổ chức vào rằm tháng 10 âm lịch, trong lễ này có đua thuyền Ngo giữa các phum - sóc.
Thờ cúng: Thờ Phật, tổ tiên và thực hành các nghi lễ nông nghiệp như cúng thần ruộng (neak tà xiê), gọi hồn lúa (ok ang leok), thần mặt trăng (ok ang bok).
Học: Con trai khi lớn đều được cha mẹ gửi vào chùa làm sư từ 3 đến 5 năm. Họ được học kinh Phật, học chữ Khmer ở các trường chùa. Chỉ sau nghĩa vụ tu hành, họ mới được phép hoàn tục và mới có quyền được lập gia đình.
Văn nghệ: Người Khmer có cả một kho tàng phong phú về truyện cổ như thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, ngụ ngôn, truyện cười, có một nền sân khấu truyền thống như Dù kê, Dì kê, một nền âm nhạc vừa có nguồn gốc Ấn Ðộ, vừa có nguồn gốc Ðông Nam Á. Nghệ thuật và kiến trúc chùa tháp được coi là di sản đặc sắc nhất của văn hoá Khmer. Trong các ngôi chùa Khmer của Phật giáo tiểu thừa (Thérévada), ngoài tượng Ðức Phật Thích Ca được tôn thờ duy nhất, chiếm vị trí trung tâm khu chính điện, vẫn tồn tại một hệ thống phong phú linh thần, linh thú - những dấu vết tàn dư còn lại của Bà la môn giáo và tín ngưỡng dân gian.
Theo cema.gov.vn
