Bảo tồn và phát huy giá trị đặc sắc của lễ hội Thái bình xướng ca

Bảo tồn và phát huy giá trị đặc sắc của lễ hội Thái bình xướng ca

Lễ hội Thái bình xướng ca với ý nghĩa mừng đất nước thái bình được nhân dân thôn Quả Linh, xã Thành Lợi, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định tổ chức 3 năm/lần. Đây là lễ hội tiêu biểu đặc trưng của văn hóa thời Trần tại Nam Định, vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản phi vật thể quốc gia.

Lễ hội đặc trưng của văn hóa Trần

Làng Gạo trước đây, thôn Quả Linh, xã Thành Lợi ngày nay là một trong những làng cổ của tỉnh Nam Định. Theo các tư liệu lịch sử, từ thời Đinh -Tiền Lê đến thời Trần, làng Gạo là nơi triều đình đặt kho lương, có đình đụn để tích trữ lương thảo, có đội quân vận chuyển lương thực, góp phần quan trọng để vua tôi nhà Trần 3 lần đánh tan quân Nguyên Mông xâm lược vào thế kỷ XIII. Sau chiến thắng quân Nguyên Mông lần thứ ba trên sông Bạch Đằng năm 1288, vua Trần ban thưởng cho nhân dân làng Gạo mở hội ca hát để ăn mừng chiến thắng, gọi là hội Thái bình xướng ca.

Bảo tồn và phát huy giá trị đặc sắc của lễ hội Thái bình xướng ca ảnh 1Múa rồng mây, một trong những sinh hoạt văn hóa đặc sắc tại Lễ hội Thái Bình xướng ca. Ảnh: daidoanket. vn

Lễ hội Thái bình xướng ca với các thực hành diễn ra tập trung chủ yếu tại không gian đám hát, đình đụn (biểu tượng kho lương thời nhà Trần), ao Đồng Đoài tại thôn Quả Linh. Lễ hội được duy trì tổ chức 3 năm/lần vào các năm Dần - Thân - Tỵ - Hợi. Thời gian tổ chức từ ngày mùng 9 đến 11 tháng Ba âm lịch.

Lễ hội Thái bình xướng ca gồm 2 phần: phần lễ và phần hội. Độc đáo nhất là phần hội với các hoạt động, như: dựng đình đụn, đua thuyền tải lương, thi dệt vải trên hồ, hát trống quân, đánh cờ đèn, tam cúc, tổ tôm điếm…, tái hiện các hoạt động của nhân dân làng Gạo góp công, góp sức vận chuyển lương thực cho quân dân nhà Trần.

Thái bình xướng ca là một trong những lễ hội đặc sắc có giá trị về lịch sử, khẳng định truyền thống hào hùng của nhân dân trong công cuộc kháng chiến bảo vệ đất nước. Các hoạt động, trò chơi trong lễ hội đều được tổ chức trên sông nước, là biểu tượng tượng trưng cho các trận thủy chiến của quân dân nhà Trần đánh tan quân Nguyên Mông xâm lược.

Nghi lễ rước kiệu Thánh và nhang án 18 cụ Tổ tập trung tại Đám Hát vào ngày đầu tiên của lễ hội tượng trưng sức mạnh đoàn kết của 18 cụ Tổ cùng nhau xây dựng quê hương, của nhân dân làng Gạo. Nghi thức này được được người dân ví như Hội nghị Diên Hồng - hội nghị biểu dương tinh thần “Sát Thát” của quân dân nhà Trần, nhằm nêu cao tinh thần đoàn kết “vua tôi đồng lòng, anh em hòa mục, cả nước góp sức nên giặc phải đầu hàng”.

Trong lễ hội còn có sự xuất hiện của song long, rồng vàng và rồng xanh. Người dân trong làng giải thích, rồng vàng là biểu tượng vua Trần, rồng xanh biểu tượng cho tầng lớp nhân dân. Đôi song long trong lễ hội thể hiện chính sách “thân dân”, “dĩ dân vi bản” của nhà Trần.

Phát huy giá trị văn hóa

Trải qua những thăng trầm lịch sử, đã có khoảng thời gian đất nước chiến tranh, lễ hội không được diễn ra. Từ năm 1993, khi đền Đông của làng được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích Lịch sử - văn hóa quốc gia, người dân địa phương bắt đầu phục dựng lễ hội.

Vào những năm diễn ra lễ hội, người dân thôn Quả Linh, xã Thành Lợi lại náo nức chuẩn bị cho ngày hội lớn. Ngoài đường, cờ hoa được trang trí bắt mắt, người mang rơm trang trí đình đụn, người chuẩn bị thuyền rồng, các cô gái cũng nhịp nhàng tay thoi tập dệt cửi chuẩn bị ngày hội làng.

Ông Vũ Văn Hiền, thôn Quả Linh cho biết, nhóm của ông phụ trách phần thi đua thuyền tải lương. Ngày xưa, thuyền thường được làm bằng tre gọi là thuyền nan nhưng giờ đây người dân cải tiến làm thuyền bằng tôn, vừa an toàn lại bắt mắt người xem. Khi phần thi diễn ra, tiếng trống dồn cùng tiếng hò reo cổ vũ làm cho khí thế của những người tham gia thêm hồ hởi, dốc sức thi đấu.

Bà Nguyễn Thị Sen ở thôn Quả Linh, năm nào cũng tham gia phần thi dệt vải trên sông cho hay, xã Thành Lợi vốn có nghề dệt lâu đời. Do đó, trong hội không thể thiếu phần thi này, vì vừa tái hiện cảnh dân làng dốc sức lao động phục vụ triều đình, vừa nhắc nhở con cháu về nghề truyền thống của cha ông.

Ông Nguyễn Văn Thư, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Nam Định khẳng định, lễ hội Thái bình xướng ca là một trong những đặc trưng tiêu biểu nhất cho văn hóa dân gian, trong đó văn hóa làng gắn kết, hòa quyện với văn hóa dòng họ, văn hóa gia đình, trở thành những giá trị truyền thống, thể hiện bản sắc của quê hương.

Các hoạt động trong lễ hội thể hiện tư duy, nhận thức về nhân sinh quan, thế giới quan của cộng đồng dân cư, đặc biệt cư dân nông nghiệp lúa nước. Có thể nói lễ hội Thái bình xướng ca mang đậm nét đặc trưng, điển hình của văn hóa làng vùng Đồng bằng sông Hồng gắn liền với nền văn minh nông nghiệp trồng lúa nước.

Lễ hội được nhân dân làng Quả Linh thực hành, trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, bảo lưu, gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, những năm gần đây, số người nắm giữ, thực hành di sản đều đã cao tuổi, sức khỏe bị hạn chế. Đội ngũ thanh niên đi làm ăn, công tác xa, sự tác động bởi cơ chế thị trường nên các chủ thể văn hóa ít tham gia các hoạt động lễ hội. Một số hoạt động trong lễ hội truyền thống xưa như: thi đọc mục lục, thả thơ, làm rồng mây… chưa được khôi phục.

Theo Phó Chủ tịch UBND xã Thành Lợi Nguyễn Văn Đông, xác định lễ hội có tiềm năng kết nối với các di sản văn hóa khác trên địa bàn, tạo thành các tuyến, điểm tham quan du lịch văn hóa hấp dẫn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, những năm qua, công tác bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa đã được chú trọng. Xã xây dựng, triển khai chương trình, kế hoạch phục dựng các lễ hội đặc trưng, trò chơi dân gian. Đối với lễ hội Thái bình xướng ca, việc bảo tồn các công trình tín ngưỡng, như: đền Đông, đền Tây, đám Hát; phục dựng các nghi lễ, trò chơi trong lễ hội được địa phương quan tâm chỉ đạo, thực hiện.

Xã Thành Lợi đã lồng ghép nội dung giáo dục truyền thống tại các nhà trường, biên soạn tài liệu lịch sử trau dồi hiểu biết, tình yêu quê hương, đất nước với thế hệ trẻ, từ đó bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa trong đời sống.

Nguyễn Lành

(TTXVN)

Có thể bạn quan tâm

Ngày hội văn hoá Mông tại Hà Nội

Ngày hội văn hoá Mông tại Hà Nội

Ngày 13/12/2025, tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội) diễn ra Ngày hội văn hoá Mông 2025. Sự kiện do doanh nghiệp Xã hội CRAFT LINK tổ chức quy tụ 8 nhóm Mông đến từ Cao Bằng, Lào Cai, Tuyên Quang, Điện Biên, Phú Thọ, Nghệ An với những trưng bày đặc sắc về trang phục, hoa văn và nghề thủ công truyền thống, nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa, nghề thủ công truyền thống và đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng người Mông trên cả nước.

Dệt văn hóa Thái trên những khung cửi Pù Luông

Dệt văn hóa Thái trên những khung cửi Pù Luông

Nằm trong vùng lõi của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, làng nghề dệt thổ cẩm thôn Lặn Ngoài (xã Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa) đang trở thành điểm đến hấp dẫn khách du lịch quốc tế bởi những câu chuyện văn hóa qua từng khung cửi. Ở đó, bên nếp nhà sàn, những người phụ nữ dân tộc Thái mỗi ngày cần mẫn đưa thoi, dệt nên những nét hoa văn đặc trưng của núi rừng Pù Luông.

Đồng bào Si La tưng bừng đón Lễ hội mừng cơm mới

Đồng bào Si La tưng bừng đón Lễ hội mừng cơm mới

Ngày 12/12, UBND xã Mường Nhé (tỉnh Điện Biên) tổ chức Lễ công bố quyết định và đón nhận Giấy chứng nhận Di sản văn hóa Phi vật thể quốc gia “Lễ mừng cơm mới của người Si La” và tổ chức Lễ hội mừng cơm mới năm 2025 tại bản Nậm Sin.

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Ngày 12/12, UBND tỉnh Cao Bằng phối hợp với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ Tổng kết, trao giải và khai mạc triển lãm Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24 với chủ đề “Vẻ đẹp đất nước - con người miền núi phía Bắc”.

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Ngày 12/12, UBND tỉnh Cao Bằng phối hợp với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ Tổng kết, trao giải và khai mạc triển lãm Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực miền núi phía Bắc lần thứ 24 với chủ đề “Vẻ đẹp đất nước - con người miền núi phía Bắc”

Liên hoan câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng

Liên hoan câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng

Tối 11/12, tại nhà truyền thống tổ dân phố N’Jriêng (phường Đông Gia Nghĩa), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng tổ chức khai mạc Liên hoan các câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh lần thứ nhất, năm 2025 với chủ đề “Sắc màu hội tụ và lan tỏa”.

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Cứ mỗi buổi chiều đến, trong căn Nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng ở khóm 6, xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị lại vang lên những âm thanh mộc mạc mà quen thuộc. Đó là tiếng đàn, tiếng hát của lớp học dân ca Bru - Vân Kiều. Giữa không gian ấy, hình ảnh ông Hồ Văn Mang, chỉnh từng câu hát, từng âm, từng vần, bắt từng nhịp đàn, vẫn cần mẫn truyền dạy cho thanh thiếu niên trong bản đã trở nên quen thuộc với bao thế hệ học trò.

Nét văn hóa dân tộc Chứt mở hướng du lịch vùng biên

Nét văn hóa dân tộc Chứt mở hướng du lịch vùng biên

Dân tộc Chứt ở tỉnh Quảng Trị hiện có 2.054 hộ với 8.227 nhân khẩu, sinh sống tập trung chủ yếu tại các xã Kim Phú, Kim Điền, Tuyên Lâm, Dân Hóa và Thượng Trạch. Tỉnh Quảng Trị đang nỗ lực bảo tồn các nét văn hóa dân tộc Chứt thông qua việc xây dựng các Câu lạc bộ văn hóa dân gian, mở ra hướng phát triển du lịch văn hóa vùng biên.

Rộn ràng chợ phiên vùng cao Keo Lôm

Rộn ràng chợ phiên vùng cao Keo Lôm

Trong tiết trời se lạnh của buổi sớm mai nơi vùng cao Na Son (Điện Biên), chợ phiên Keo Lôm bừng lên sức sống khi đồng bào các dân tộc mang nông sản, sản vật rừng xuống chợ trao đổi, mua bán. Phiên chợ được họp vào ngày thứ 7 hàng tuần, không chỉ là nơi giao thương quen thuộc của người dân địa phương mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn để du khách khám phá, trải nghiệm những nét văn hóa đặc trưng của vùng cao Điện Biên.

Giữ tiếng chiêng linh thiêng giữa đại ngàn Trường Sơn

Giữ tiếng chiêng linh thiêng giữa đại ngàn Trường Sơn

Giữa đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, ở phía Tây tỉnh Quảng Trị, nơi những ngọn núi trùng điệp xanh mướt nối tiếp nhau trập trùng, có những bản làng bình yên của người Pa Cô, Vân Kiều sinh sống bao đời nay. Ở nơi đây, tiếng hát, tiếng đàn, điệu khèn vẫn ngân vang mỗi buổi sớm, chiều. Giữa nhịp sống hiện đại, vẫn có những con người thầm lặng, bền bỉ cống hiến cả cuộc đời để bảo tồn tiếng hát, điệu múa, tiếng cồng chiêng và linh hồn của núi rừng quê hương. Đó chính là cội nguồn, bản sắc độc đáo riêng của dân tộc không thể nào bị lãng quên.

“Dáng giày nét Giáy”: Khi người trẻ tham gia bảo tồn nghề làm giày truyền thống của người Giáy

“Dáng giày nét Giáy”: Khi người trẻ tham gia bảo tồn nghề làm giày truyền thống của người Giáy

Trước nguy cơ mai một của một trong những di sản văn hóa độc đáo, dự án “Dáng giày nét Giáy” do InterArts Agency thực hiện đã mang đến một hướng tiếp cận mới mẻ thông qua chuỗi hoạt động trải nghiệm thực tế. Nổi bật trong số đó là workshop làm giày thủ công, nơi kết nối các nghệ nhân bản địa với thế hệ trẻ, biến di sản thành chất liệu sáng tạo đầy sức sống trong bối cảnh hiện đại.

Gần 400 nghệ nhân, diễn viên thi tài ở các tiết mục Then cổ

Gần 400 nghệ nhân, diễn viên thi tài ở các tiết mục Then cổ

Tối 26/11 tại Trung tâm Văn hoá - Triển lãm tỉnh, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức khai mạc Liên hoan hát Then, đàn Tính tỉnh Bắc Ninh lần thứ nhất năm 2025 với chủ đề “Bảo tồn, phát huy nghệ thuật hát Then, đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay”.

Tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor

Tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor

Nhân Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11), Bảo tàng Đà Nẵng tổ chức “Ngày hội Di sản văn hóa Đà Nẵng năm 2025” với chủ đề “Đa dạng sắc màu văn hóa vùng cao Đà Nẵng”, nhằm giới thiệu, tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor đang sinh sống tại khu vực miền núi phía Tây thành phố.

Tái hiện đời sống và tín ngưỡng các dân tộc thiểu số qua hàng trăm hình ảnh, hiện vật

Tái hiện đời sống và tín ngưỡng các dân tộc thiểu số qua hàng trăm hình ảnh, hiện vật

Ngày 21/11, tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh số 1, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề “Kỷ niệm Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam 23/11 và kết quả khảo sát, kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa di sản văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu tỉnh Bắc Ninh”. Sự kiện thu hút sự tham dự của đông đảo đại biểu các sở, ngành, địa phương cùng nhiều nghệ nhân, cán bộ văn hóa, đại diện cộng đồng các dân tộc thiểu số.

Đặc sắc không gian văn hóa nhà dài Ê Đê

Đặc sắc không gian văn hóa nhà dài Ê Đê

Ngày 17/11, tại khuôn viên Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, Bảo tàng tỉnh tổ chức khai mạc không gian trưng bày, trải nghiệm nhà dài truyền thống và tái hiện “Lễ lên nhà mới” của người Ê Đê. Đây là một trong những nét đặc sặc trong đời sống văn hóa của dân tộc Ê Đê trên cao nguyên Đắk Lắk.

Triển lãm ảnh 'Sắc màu các dân tộc Việt Nam'

Triển lãm ảnh 'Sắc màu các dân tộc Việt Nam'

Chiều 15/11, tại Công viên bờ biển Nha Trang (cạnh Tháp Trầm Hương – Quảng trường 2/4), phường Nha Trang, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Khánh Hòa khai mạc trưng bày triển lãm 250 bức ảnh với chủ đề “Sắc màu các dân tộc Việt Nam”. Đây là hoạt động góp phần gìn giữ, tôn vinh, lan tỏa và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc, quý báu của các dân tộc Việt Nam.

Gìn giữ sợi dây văn hóa kết nối quá khứ với hiện tại

Gìn giữ sợi dây văn hóa kết nối quá khứ với hiện tại

Múa dân gian của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên không chỉ là loại hình nghệ thuật mà còn là biểu tượng văn hóa gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần, tín ngưỡng và phong tục của cộng đồng. Tại tỉnh Đắk Lắk, thời gian qua, ngành Văn hóa đã nỗ lực gìn giữ và lan tỏa những điệu múa, nhịp xoang của các dân tộc để tiếp tục “giữ hồn” múa dân gian Tây Nguyên.

Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Với mục tiêu gìn giữ, trao truyền và quảng bá những giá trị văn hóa của người Dao, thông qua nghệ thuật trình diễn kết hợp công nghệ hiện đại như ánh sáng, sắp đặt sân khấu, 3D mapping, nhưng vẫn tôn trọng nguyên bản văn hóa…, vở diễn thực cảnh “Thiêng”, diễn ra tại Sân Quần (Sa Pa, Lào Cai), đã trở thành sự kiện đặc biệt, không chỉ bởi quy mô và công nghệ trình diễn hiện đại, mà bởi thông điệp sâu sắc về văn hóa, niềm tin và bản sắc dân tộc.