Nghệ nhân chỉnh chiêng và những nỗi niềm...

Nghệ nhân chỉnh chiêng và những nỗi niềm...
Những nỗi niềm...

“Muốn chỉnh cho âm thanh của chiêng cao lên thì dùng dùi gỗ thục vào mặt trong của chiêng theo một vòng tròn cho âm cao dần lên; tuy vậy không nên dùng cách chỉnh này nhiều vì sẽ làm cho mặt chiêng bị vồng lên, sau này sẽ rất khó khi muốn chỉnh cho tiếng chiêng thấp xuống. Còn muốn chỉnh cho âm thấp xuống thì dùng dùi gỗ thục vào mặt ngoài của chiêng. Nếu mặt chiêng đã hơi bị vồng thì dùng búa nhỏ gõ nhẹ, đều ở vị trí mặt chiêng sát với thành chiêng...”, già Y Wil Ênuôl (buôn Ea Bông, xã Cư Êbur, TP. Buôn Ma Thuột) vừa dùng chiếc búa gõ nhẹ lên chiếc chiêng, vừa hướng dẫn tận tình khi được hỏi về “bí quyết” làm cho tiếng chiêng hay hơn của mình. Lý thuyết thì đơn giản vậy, nhưng thực tế nghề chỉnh chiêng không phải ai cũng làm được và trên thực tế thầy chỉnh chiêng (po tul ching) xưa đã ít, nay càng hiếm hơn bởi nghề này đòi hỏi nghệ nhân phải có “bàn tay vàng”, đôi tai tinh thẩm âm thật chuẩn cùng kinh nghiệm phải trải qua bao năm tháng chơi chiêng, đánh chiêng mới có được.

Nghệ nhân cồng chiêng xã Ea Phê (huyện Krông Pắc) biểu diễn trong một dịp lễ hội tại địa phương.
Nghệ nhân cồng chiêng xã Ea Phê (huyện Krông Pắc) biểu diễn trong một dịp lễ hội tại địa phương.

Như già Y Wil, năm nay đã qua 75 mùa rẫy, cách chỉnh chiêng già đúc kết được là do tự mình học hỏi, tự mình mày mò, nghiên cứu chứ chẳng qua trường lớp đào tạo nào - cứ như đó là điều hiển nhiên phải đến khi đã thực sự “thấm”, thực sự hiểu được “hồn chiêng” của dân tộc mình. Trong ký ức của già, ngày trước trong các buôn làng có rất nhiều lễ hội, lễ cúng và đều cần đến tiếng chiêng để vang lên mời các Yàng về dự. Mỗi lễ cúng có những bài chiêng khác nhau và cồng chiêng khi ấy cũng là một trong những vật thiêng của tín ngưỡng, âm thanh của cồng chiêng là sợi dây kết nối giữa con người và các thần, các linh hồn ông bà tổ tiên. Trước khi đem bộ chiêng vào tham dự bất kỳ lễ hội nào: lễ cúng lúa mới, lễ cầu mưa, lễ cúng bến nước... thầy chỉnh chiêng đều phải xem qua từng chiếc chiêng. Bởi chiêng để lâu ngày không đánh, hoặc đánh quá nhiều thì âm thanh vang lên sẽ không còn hay nữa, nên phải chỉnh lại.

Có thể nói, với cộng đồng các tộc người thiểu số bản địa Tây Nguyên, do không có nghề đúc chiêng, chế tác cồng chiêng nên nghề chỉnh, sửa chiêng có vai trò cực kỳ quan trọng và các po tul ching cũng rất được người dân kính nể. “Ngày ấy, ở buôn Ea Bông này nhiều người biết đánh chiêng lắm, hầu như từ lớp thanh niên cho đến các ông già ai cũng biết đánh chiêng hết. Sau này người già về với thế giới ông bà, lớp trẻ thì lại ít người thích đánh và cũng chẳng biết đánh vì lễ cúng không còn nhiều như trước nữa. Hiện nay cả buôn chỉ có một đội chiêng trẻ, một đội chiêng già thôi; còn người biết chỉnh chiêng như mình đây thì chỉ có thêm một người nữa, nhưng cũng không phải là biết chỉnh giỏi. Ngày trước nhiều người chỉnh chiêng giỏi còn có thể sống được bằng nghề, chứ giờ đây thì có mấy ai thực sự muốn học...”, già Y Wil chia sẻ trong sự chạnh lòng.

...Và niềm hy vọng

Theo thống kê của Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch, số nghệ nhân chỉnh chiêng trên địa bàn tỉnh còn khoảng hơn 390 người. Tuy nhiên, trên thực tế, hiện nay số nghệ nhân này chẳng còn được bao nhiêu. Theo ghi nhận của Nghệ sĩ Ưu tú Vũ Lân, nghệ nhân biết chỉnh chiêng hiện còn lại rất ít, không thể tính theo đơn vị buôn, xã mà phải tính theo huyện. Chẳng hạn, ở huyện Lắk cách đây khoảng 7-8 năm có 2 nghệ nhân biết chỉnh chiêng người Êđê và M’nông, nhưng hiện nay không còn nghệ nhân nào biết chỉnh chiêng. Hay như ở huyện Ea H’leo – vùng giao thoa văn hóa giữa người Êđê và Gia Rai, nơi sử dụng bộ chiêng Aráp của người Gia Rai nhưng cả huyện không ai biết chỉnh loại chiêng này...
Nghệ nhân Y Wil Ênuôl chỉnh lại chiêng của gia đình.
Nghệ nhân Y Wil Ênuôl chỉnh lại chiêng của gia đình.

Trước thực trạng đó, trong những năm qua, Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch đã tiến hành nhiều hoạt động để gìn giữ, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa cồng chiêng nói chung và nghề chỉnh chiêng nói riêng như: Sưu tầm, phục hồi, bảo tồn các bài chiêng, lễ hội của đồng bào dân tộc thiểu số bản địa; mở nhiều lớp học đánh chiêng cho thiếu nhi người dân tộc thiểu số; mua bổ sung các bộ cồng chiêng cho một số buôn làng; tôn tạo và xây dựng không gian sống, sinh hoạt cho các cộng đồng người dân tộc thiểu số tại chỗ... Đặc biệt, trong hai năm 2014 và 2015, Sở đã mở hai lớp truyền dạy chỉnh chiêng cho các nghệ nhân sử dụng thành thạo cồng chiêng trên địa bàn tỉnh.

Là người trực tiếp giảng dạy, truyền đạt kỹ năng chỉnh chiêng tại các lớp tập huấn do Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tổ chức, nghệ nhân Y Bhiông Niê (buôn Akô Dhong, phường Tân Lợi, TP. Buôn Ma Thuột) vui vẻ cho hay: “Trong hai năm vừa qua mình đều có tham gia truyền dạy tại lớp tập huấn kỹ thuật chỉnh chiêng. Năm 2014 có 29 học viên tham dự; năm 2015 thì đông hơn – có tới gần 50 học viên. Có một số học viên của năm 2014 đã theo học, đến năm 2015 lại tiếp tục học nữa cho nhuần nhuyễn hơn. Kết quả khá tốt, tuy mình chưa đi thực tế để tìm hiểu các học viên tham dự các lớp tập huấn khi trở về địa phương có phát huy được hiệu quả hay không, nhưng mình tin là mỗi người đều đã biết - không nhiều thì ít về chỉnh chiêng và có thể hướng dẫn cho các nghệ nhân khác...”.

Tuy chưa thể khẳng định gần 80 học viên được đào tạo qua các lớp tập huấn về kỹ năng chỉnh chiêng đều trở thành các po tul ching, nhưng đây chính là những “hạt giống đỏ” để từ đó sẽ góp phần không nhỏ trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa cồng chiêng tại các địa phương. Và với những giải pháp hữu hiệu cùng hành động cụ thể của các cấp, ngành hữu quan đã triển khai, những nét đẹp của văn hóa cồng chiêng đang dần được khôi phục và lực lượng nghệ nhân chỉnh chiêng cũng đang ngày một hiện diện nhiều hơn trong các buôn làng...
Báo Điện tử Đắk Lắk

Có thể bạn quan tâm

Ngày hội văn hoá Mông tại Hà Nội

Ngày hội văn hoá Mông tại Hà Nội

Ngày 13/12/2025, tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội) diễn ra Ngày hội văn hoá Mông 2025. Sự kiện do doanh nghiệp Xã hội CRAFT LINK tổ chức quy tụ 8 nhóm Mông đến từ Cao Bằng, Lào Cai, Tuyên Quang, Điện Biên, Phú Thọ, Nghệ An với những trưng bày đặc sắc về trang phục, hoa văn và nghề thủ công truyền thống, nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa, nghề thủ công truyền thống và đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng người Mông trên cả nước.

Dệt văn hóa Thái trên những khung cửi Pù Luông

Dệt văn hóa Thái trên những khung cửi Pù Luông

Nằm trong vùng lõi của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, làng nghề dệt thổ cẩm thôn Lặn Ngoài (xã Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa) đang trở thành điểm đến hấp dẫn khách du lịch quốc tế bởi những câu chuyện văn hóa qua từng khung cửi. Ở đó, bên nếp nhà sàn, những người phụ nữ dân tộc Thái mỗi ngày cần mẫn đưa thoi, dệt nên những nét hoa văn đặc trưng của núi rừng Pù Luông.

Đồng bào Si La tưng bừng đón Lễ hội mừng cơm mới

Đồng bào Si La tưng bừng đón Lễ hội mừng cơm mới

Ngày 12/12, UBND xã Mường Nhé (tỉnh Điện Biên) tổ chức Lễ công bố quyết định và đón nhận Giấy chứng nhận Di sản văn hóa Phi vật thể quốc gia “Lễ mừng cơm mới của người Si La” và tổ chức Lễ hội mừng cơm mới năm 2025 tại bản Nậm Sin.

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Ngày 12/12, UBND tỉnh Cao Bằng phối hợp với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ Tổng kết, trao giải và khai mạc triển lãm Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24 với chủ đề “Vẻ đẹp đất nước - con người miền núi phía Bắc”.

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Miền núi phía Bắc lần thứ 24

Ngày 12/12, UBND tỉnh Cao Bằng phối hợp với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ Tổng kết, trao giải và khai mạc triển lãm Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực miền núi phía Bắc lần thứ 24 với chủ đề “Vẻ đẹp đất nước - con người miền núi phía Bắc”

Liên hoan câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng

Liên hoan câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng

Tối 11/12, tại nhà truyền thống tổ dân phố N’Jriêng (phường Đông Gia Nghĩa), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng tổ chức khai mạc Liên hoan các câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh lần thứ nhất, năm 2025 với chủ đề “Sắc màu hội tụ và lan tỏa”.

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Người giữ nhịp dân ca Bru - Vân Kiều giữa đại ngàn Trường Sơn

Cứ mỗi buổi chiều đến, trong căn Nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng ở khóm 6, xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị lại vang lên những âm thanh mộc mạc mà quen thuộc. Đó là tiếng đàn, tiếng hát của lớp học dân ca Bru - Vân Kiều. Giữa không gian ấy, hình ảnh ông Hồ Văn Mang, chỉnh từng câu hát, từng âm, từng vần, bắt từng nhịp đàn, vẫn cần mẫn truyền dạy cho thanh thiếu niên trong bản đã trở nên quen thuộc với bao thế hệ học trò.

Nét văn hóa dân tộc Chứt mở hướng du lịch vùng biên

Nét văn hóa dân tộc Chứt mở hướng du lịch vùng biên

Dân tộc Chứt ở tỉnh Quảng Trị hiện có 2.054 hộ với 8.227 nhân khẩu, sinh sống tập trung chủ yếu tại các xã Kim Phú, Kim Điền, Tuyên Lâm, Dân Hóa và Thượng Trạch. Tỉnh Quảng Trị đang nỗ lực bảo tồn các nét văn hóa dân tộc Chứt thông qua việc xây dựng các Câu lạc bộ văn hóa dân gian, mở ra hướng phát triển du lịch văn hóa vùng biên.

Rộn ràng chợ phiên vùng cao Keo Lôm

Rộn ràng chợ phiên vùng cao Keo Lôm

Trong tiết trời se lạnh của buổi sớm mai nơi vùng cao Na Son (Điện Biên), chợ phiên Keo Lôm bừng lên sức sống khi đồng bào các dân tộc mang nông sản, sản vật rừng xuống chợ trao đổi, mua bán. Phiên chợ được họp vào ngày thứ 7 hàng tuần, không chỉ là nơi giao thương quen thuộc của người dân địa phương mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn để du khách khám phá, trải nghiệm những nét văn hóa đặc trưng của vùng cao Điện Biên.

Giữ tiếng chiêng linh thiêng giữa đại ngàn Trường Sơn

Giữ tiếng chiêng linh thiêng giữa đại ngàn Trường Sơn

Giữa đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, ở phía Tây tỉnh Quảng Trị, nơi những ngọn núi trùng điệp xanh mướt nối tiếp nhau trập trùng, có những bản làng bình yên của người Pa Cô, Vân Kiều sinh sống bao đời nay. Ở nơi đây, tiếng hát, tiếng đàn, điệu khèn vẫn ngân vang mỗi buổi sớm, chiều. Giữa nhịp sống hiện đại, vẫn có những con người thầm lặng, bền bỉ cống hiến cả cuộc đời để bảo tồn tiếng hát, điệu múa, tiếng cồng chiêng và linh hồn của núi rừng quê hương. Đó chính là cội nguồn, bản sắc độc đáo riêng của dân tộc không thể nào bị lãng quên.

“Dáng giày nét Giáy”: Khi người trẻ tham gia bảo tồn nghề làm giày truyền thống của người Giáy

“Dáng giày nét Giáy”: Khi người trẻ tham gia bảo tồn nghề làm giày truyền thống của người Giáy

Trước nguy cơ mai một của một trong những di sản văn hóa độc đáo, dự án “Dáng giày nét Giáy” do InterArts Agency thực hiện đã mang đến một hướng tiếp cận mới mẻ thông qua chuỗi hoạt động trải nghiệm thực tế. Nổi bật trong số đó là workshop làm giày thủ công, nơi kết nối các nghệ nhân bản địa với thế hệ trẻ, biến di sản thành chất liệu sáng tạo đầy sức sống trong bối cảnh hiện đại.

Gần 400 nghệ nhân, diễn viên thi tài ở các tiết mục Then cổ

Gần 400 nghệ nhân, diễn viên thi tài ở các tiết mục Then cổ

Tối 26/11 tại Trung tâm Văn hoá - Triển lãm tỉnh, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức khai mạc Liên hoan hát Then, đàn Tính tỉnh Bắc Ninh lần thứ nhất năm 2025 với chủ đề “Bảo tồn, phát huy nghệ thuật hát Then, đàn Tính các dân tộc Tày, Nùng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay”.

Tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor

Tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor

Nhân Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11), Bảo tàng Đà Nẵng tổ chức “Ngày hội Di sản văn hóa Đà Nẵng năm 2025” với chủ đề “Đa dạng sắc màu văn hóa vùng cao Đà Nẵng”, nhằm giới thiệu, tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu, Xơ Đăng, Giẻ Triêng, Cor đang sinh sống tại khu vực miền núi phía Tây thành phố.

Tái hiện đời sống và tín ngưỡng các dân tộc thiểu số qua hàng trăm hình ảnh, hiện vật

Tái hiện đời sống và tín ngưỡng các dân tộc thiểu số qua hàng trăm hình ảnh, hiện vật

Ngày 21/11, tại Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh số 1, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức khai mạc trưng bày chuyên đề “Kỷ niệm Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam 23/11 và kết quả khảo sát, kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa di sản văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu tỉnh Bắc Ninh”. Sự kiện thu hút sự tham dự của đông đảo đại biểu các sở, ngành, địa phương cùng nhiều nghệ nhân, cán bộ văn hóa, đại diện cộng đồng các dân tộc thiểu số.

Đặc sắc không gian văn hóa nhà dài Ê Đê

Đặc sắc không gian văn hóa nhà dài Ê Đê

Ngày 17/11, tại khuôn viên Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, Bảo tàng tỉnh tổ chức khai mạc không gian trưng bày, trải nghiệm nhà dài truyền thống và tái hiện “Lễ lên nhà mới” của người Ê Đê. Đây là một trong những nét đặc sặc trong đời sống văn hóa của dân tộc Ê Đê trên cao nguyên Đắk Lắk.

Triển lãm ảnh 'Sắc màu các dân tộc Việt Nam'

Triển lãm ảnh 'Sắc màu các dân tộc Việt Nam'

Chiều 15/11, tại Công viên bờ biển Nha Trang (cạnh Tháp Trầm Hương – Quảng trường 2/4), phường Nha Trang, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Khánh Hòa khai mạc trưng bày triển lãm 250 bức ảnh với chủ đề “Sắc màu các dân tộc Việt Nam”. Đây là hoạt động góp phần gìn giữ, tôn vinh, lan tỏa và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc, quý báu của các dân tộc Việt Nam.

Gìn giữ sợi dây văn hóa kết nối quá khứ với hiện tại

Gìn giữ sợi dây văn hóa kết nối quá khứ với hiện tại

Múa dân gian của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên không chỉ là loại hình nghệ thuật mà còn là biểu tượng văn hóa gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần, tín ngưỡng và phong tục của cộng đồng. Tại tỉnh Đắk Lắk, thời gian qua, ngành Văn hóa đã nỗ lực gìn giữ và lan tỏa những điệu múa, nhịp xoang của các dân tộc để tiếp tục “giữ hồn” múa dân gian Tây Nguyên.

Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Với mục tiêu gìn giữ, trao truyền và quảng bá những giá trị văn hóa của người Dao, thông qua nghệ thuật trình diễn kết hợp công nghệ hiện đại như ánh sáng, sắp đặt sân khấu, 3D mapping, nhưng vẫn tôn trọng nguyên bản văn hóa…, vở diễn thực cảnh “Thiêng”, diễn ra tại Sân Quần (Sa Pa, Lào Cai), đã trở thành sự kiện đặc biệt, không chỉ bởi quy mô và công nghệ trình diễn hiện đại, mà bởi thông điệp sâu sắc về văn hóa, niềm tin và bản sắc dân tộc.