Ya Đậu - Người nặng tình với chiếc kèn bầu

Ya Đậu - Người nặng tình với chiếc kèn bầu
Đến liên hệ tại UBND xã Tà Hine, chúng tôi được một cán bộ văn hóa dẫn đường tới nhà già Ya Đậu ở thôn Tà In (xã Tà Hine). Người dẫn đường cho biết cả vùng Loan này không mấy ai là không biết tới tài làm kèn bầu sáu ống của già Ya Đậu (78 tuổi), ngoài ra già còn có thể làm nhiều loại nhạc cụ của người Churu.
Tiếp chúng tôi trong căn nhà gỗ giản dị già dường như ngượng ngùng vì trước giờ ít khi tiếp xúc với người từ xa tới.
Già Ya Đậu hoàn thành chiếc kèn bầu sáu ống truyền thống của người Churu
Già Ya Đậu hoàn thành chiếc kèn bầu sáu ống truyền thống của người Churu
Tiếng kèn bầu thiêng liêng
Kèn bầu là nhạc cụ được nhiều dân tộc ở Tây Nguyên (trong đó có người Churu) sử dụng trong hầu hết các hoạt động sinh hoạt cộng đồng, tiếng kèn bầu như là phương tiện truyền tải tâm tư tình cảm của con người. 
Hồi trẻ khi chưa bị vợ bắt về làm rể (người Churu sống theo chế độ mẫu hệ, sau khi cưới, con trai về ở rể nhà vợ), chàng trai Ya Đậu với khiếu âm nhạc từng làm say đắm bao cô gái Churu, khi thì với chiếc sáo, chiếc kèn bầu, hay cũng có lúc là tiếng réo rắt của tiếng đàn môi.
Từ niềm đam mê các nhạc cụ dân tộc mình, ngay từ thuở niên thiếu Ya Đậu đã học cách làm nhạc cụ từ những người đi trước. “Tôi học từ mấy già đi trước, không có cái gì ghi lại, ai có năng khiếu mới học được. Trước kia, nhà nào cũng có một chiếc kèn bầu để khi dùng việc này, lúc dùng việc khác. Nhưng giờ chỉ số ít các cụ già còn giữ thôi, dưới 50 tuổi hiếm người biết sử dụng lắm” - già Ya Đậu kể về chiếc kèn bầu trong cộng đồng của mình. 
Với người Churu, tiếng kèn bầu giữa mênh mông núi rừng nghe thiêng liêng lắm, nó được dùng trong lúc cúng ruộng, làm rẫy, dùng để ru con, trong lễ đưa người quá cố về với Yàng (trời), trong các dịp lễ hội, tiếng kèn bầu còn thể hiện tình yêu đôi lứa theo chân các chàng trai, cô gái Churu ra bờ Ka Yòng hùng vĩ... Dù trong gia đình hay ngoài cộng đồng có việc gì cũng sử dụng tiếng kèn bầu, đó là âm điệu truyền tải cảm xúc, tình cảm giữa người với người, giữa người với thiên nhiên, giữa người với Yàng,... “Dùng kèn bầu 6 ống mà ru trẻ nhỏ ngủ thì nhanh lắm” - già Ya Đậu vừa nói vừa nhìn sang đứa cháu ngoại đang nằm ngủ say trên tay vợ ông. 
“Người ta muốn làm kèn bầu 6 ống thì phải đem quả bầu khô, sáp ong và ống lồ ô trên rừng đến chứ trong nhà tôi không có” - già Ya Đậu nói. 
Mỗi chiếc kèn bầu sau khi đã có đầy đủ vật dụng, già Ya Đậu phải mất một tuần để hoàn thành. Quả bầu khô khoét lỗ ở bên hông, trên 6 ống lồ ô được dùi các lỗ nhỏ. Khó nhất là làm “lưỡi gà” (lá đồng tán mỏng hình lưỡi gà) sau đó khéo léo cho vào ống lồ ô, công đoạn này khó nhất bởi theo già Ya Đậu, lá đồng càng mỏng thì tiếng kèn càng hay, nhưng đồng mỏng thường dễ bị gãy, phải làm lại rất mất thời gian. Trải qua công đoạn tỉ mỉ ấy, ống lồ ô sau khi hoàn thành sẽ được đặt vào trong quả bầu khô, 4 ống phía trên có vai trò giữ giai điệu, 2 ống phía dưới dùng để đệm, bè. Âm thanh của kèn hay, dở đều nằm ở khâu quyết định đó. Sau cùng là dùng hỗn hợp sáp ong và nước trát lên các khe hở để kèn kín hơi khi thổi...
Người dân trong vùng cho rằng, tiếng kèn bầu của già Ya Đậu đặc trưng không giống với kèn nơi khác mang về, bởi những giai điệu quen thuộc của người Churu được cất lên trong nhạc cụ do người con Churu làm ra thể hiện được cái hồn giai điệu ở đó, mọi người đều rất tin tưởng mỗi khi nhờ già Ya Đậu làm kèn bầu. Già chẳng khi nào lấy tiền công, ai nhờ già làm hoặc sửa kèn thường biếu già khi thì vò rượu, con gà... xong đến đâu người ta lấy luôn đến đó, tiếng kèn bầu do già làm vang từ thung lũng này vươn qua những ngọn núi tới vùng xa nơi có đồng bào Churu sinh sống.
Tài làm nhạc cụ của già Ya Đậu còn thể hiện trên những nhạc cụ tiêu biểu của người Churu như kèn sừng trâu, đàn môi, sáo dọc bốn lỗ (kwao)..., già cũng chơi được nhiều bài cồng chiêng và sử dụng hầu hết những nhạc cụ truyền thống của người Churu.
Người ta luôn nhớ và tìm tới già Ya Đậu đầu tiên khi sắp có hội làng, lúc cần sửa hay làm mới một nhạc cụ của người Chu ru. 
Trước nguy cơ thất truyền
Năm nay đã gần 80 tuổi, trong suốt cuộc đời chưa từng biết hoặc nghe tới hai từ “nghệ nhân”, già Ya Đậu vẫn cần mẫn gìn giữ nét truyền thống của dân tộc mình. Nhìn già vẫn còn khỏe lắm, đôi tay thoăn thoắt gọt, đẽo những nhạc cụ như hồi trai trẻ. Tuy nhiên, điều mà không ai chắc được sau này già mất thì ai sẽ có thể truyền lại cho con cháu đời sau. Được biết, cách đây khoảng 3 năm, UBND xã Tà Hine cũng từng mở lớp dạy làm và chơi nhạc cụ truyền thống do già Ya Đậu và những người lớn tuổi trong xã đứng ra dạy lớp trẻ, nhưng chỉ học được vài buổi là thanh niên Churu lần lượt bỏ vì “chán”, không sôi động như những loại hình giải trí hiện đại. 
Cuộc sống thay đổi, tập quán canh tác, sinh hoạt tín ngưỡng cũng đổi thay theo thời gian, chính vì thế số người tâm huyết với giá trị truyền thống dân tộc mình không còn bao nhiêu.
Ở bốn xã vùng Loan này (theo cách gọi của người địa phương gồm: Ninh Loan, Đà Loan, Tà Hine, Tà Năng, sau này là 5 xã bởi Đa Quyn tách ra từ xã Tà Năng năm 2009 - nơi tập trung gần một nửa người Churu ở Lâm Đồng) giờ chỉ còn già Ya Đậu là có thể làm ra được những nhạc cụ truyền thống người Churu. 
Khi được hỏi về tương lai chiếc kèn bầu hay những nhạc cụ không có người truyền dạy, già Ya Đậu chỉ cười, cúi xuống tiếp tục gọt ống lồ ô nhưng đôi tay chậm dần, giống như giai điệu buồn, xa vắng nao lòng của chiếc kèn bầu. Chúng tôi biết rằng đằng sau những đường gọt ấy hẳn còn chứa biết bao nhiêu nỗi lo về một giá trị truyền thống của người Churu nơi ông sinh sống đang bị mai một dần.
Báo Lâm Đồng

Có thể bạn quan tâm

Sôi nổi Giải đua ngựa truyền thống trên Cao nguyên trắng Bắc Hà

Sôi nổi Giải đua ngựa truyền thống trên Cao nguyên trắng Bắc Hà

Ngày 7/6, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai đã tổ chức Giải đua ngựa truyền thống huyện Bắc Hà lần thứ 18. Đây được xem là cuộc đua "độc nhất vô nhị" ở Việt Nam bởi những nài ngựa tham gia cuộc thi là những nông dân thực thụ ở các xã vùng cao của huyện Bắc Hà, huyện Si Ma Cai, huyện Bát Xát tỉnh Lào Cai và các nài ngựa đến từ tỉnh Tuyên Quang và Sơn La.

Sau ánh hào quang là những em thơ nơi bản làng

Sau ánh hào quang là những em thơ nơi bản làng

Với các giải thưởng tại Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam và tác phẩm lọt vào danh sách rút gọn Oscar, đạo diễn Hà Lệ Diễm (dân tộc Tày, Bắc Kạn) đang khẳng định tên tuổi ở những sân khấu điện ảnh lớn nhất thế giới. Sau ánh đèn hào quang, chị lại lặng lẽ quay về những bản làng xa xôi, truyền cảm hứng về hành trình theo đuổi con chữ, vun đắp mơ ước cho những em nhỏ.

Người Cơ Tu gửi lời tạ ơn thần núi, thần rừng

Người Cơ Tu gửi lời tạ ơn thần núi, thần rừng

Lễ hội Tấc Giàng Ka Coong, Tấc Giàng Xứ (Cúng thần núi, thần rừng), nghi lễ tâm linh quan trọng của đồng bào Cơ Tu huyện A Lưới (Huế) vừa được tái hiện tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Giữ hồn khèn Mông ở vùng cao Trạm Tấu

Giữ hồn khèn Mông ở vùng cao Trạm Tấu

Người Mông ở vùng cao Trạm Tấu (Yên Bái) hiện còn giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc của đồng bào. Cây khèn với họ không chỉ là nhạc cụ, mà còn là tiếng nói của núi rừng, tiếng lòng của người Mông và sợi dây kết nối giữa quá khứ, hiện tại với tương lai. Để tiếng khèn trường tồn với thời gian, các thế hệ người Mông huyện Trạm Tấu luôn miệt mài gìn giữ nét văn hóa đặc sắc này.

Bảo tồn, phát huy giá trị gốm Quảng Đức gắn với du lịch làng nghề

Bảo tồn, phát huy giá trị gốm Quảng Đức gắn với du lịch làng nghề

Gốm cổ Quảng Đức là một trong những di sản văn hóa tiêu biểu của tỉnh Phú Yên. Tỉnh đang tổ chức nhiều hội thảo, triển lãm chuyên đề và nghiên cứu nhằm đánh giá, nhận diện một cách tổng quan, đầy đủ về giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức, từ đó đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch làng nghề trong thời gian tới.

Thúc đẩy văn hóa đọc trong cộng đồng gắn với giáo dục truyền thống yêu nước

Thúc đẩy văn hóa đọc trong cộng đồng gắn với giáo dục truyền thống yêu nước

Tối 27/5, tại thành phố Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND tỉnh Đắk Lắk tổ chức Lễ Khai mạc Liên hoan Cán bộ thư viện toàn quốc tuyên truyền phát triển văn hóa đọc và giới thiệu sách- Kỷ niệm các ngày Lễ lớn và sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước trong năm 2025 với Chủ đề “Bản hùng ca đất nước”.

Phát huy giá trị quần thể di tích Thổ Hà gắn với phát triển du lịch

Phát huy giá trị quần thể di tích Thổ Hà gắn với phát triển du lịch

Chiều 23/5, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Giang, UBND thị xã Việt Yên phối hợp tổ chức tọa đàm “Bảo tồn, phát huy giá trị quần thể di tích đình, chùa, từ chỉ Thổ Hà, xã Vân Hà, thị xã Việt Yên gắn với phát triển du lịch”. Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Bắc Giang Mai Sơn, cùng đông đảo chuyên gia về lịch sử, văn hóa Trung ương và địa phương tham dự.

Độc đáo những ngôi nhà đá ong

Độc đáo những ngôi nhà đá ong

Ẩn mình trong những làng quê yên bình của Quảng Ngãi, có những ngôi nhà được xây dựng từ đá ong độc đáo tại xã Bình Hải, huyện Bình Sơn. Trải qua bao thăng trầm, những nếp nhà này không chỉ mang đậm dấu ấn kiến trúc xưa mà còn chứa đựng cả những câu chuyện về đời sống, văn hóa của người dân nơi đây. Tuy nhiên, trước sự thay đổi của nhịp sống hiện đại, số lượng những ngôi nhà đá ong nguyên vẹn ngày càng ít.

Đồng bào A Lưới tự hào mang họ Bác Hồ

Đồng bào A Lưới tự hào mang họ Bác Hồ

Năm 1969 khi nghe tin Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đi, đồng bào các dân tộc thiểu số ở huyện miền núi A Lưới, thành phố Huế đã nguyện suốt đời mang họ Hồ để ghi nhớ công ơn của Người.

Định hướng phát triển du lịch, định vị thương hiệu 'Đệ Nhất danh Trà'

Định hướng phát triển du lịch, định vị thương hiệu 'Đệ Nhất danh Trà'

Nhân kỷ niệm 5 năm Ngày Trà thế giới (21/5/2020 - 21/5/2025) và định hướng phát triển bền vững cho ngành chè Việt Nam, ngày 20/5, tại Không gian Văn hóa Trà của Hợp tác xã Chè Hảo Đạt (xã Tân Cương, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên), Viện Nghiên cứu các vấn đề xã hội (Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam), phối hợp với Hội Chè Thái Nguyên tổ chức diễn đàn “Thái Nguyên - Trăm năm Đệ Nhất danh Trà”.

Hàng ngàn du khách và người dân rước tượng Bà Chúa Xứ Núi Sam ở An Giang

Hàng ngàn du khách và người dân rước tượng Bà Chúa Xứ Núi Sam ở An Giang

Tối 19/5 (nhằm 22/4 Âm lịch), Ban tổ chức Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam năm 2025 phối hợp với UBND thành phố Châu Đốc và Ban Quản trị Lăng miếu núi Sam trang trọng tổ chức Lễ phục hiện rước tượng Bà Chúa Xứ Núi Sam từ bệ đá Bà ngự trên đỉnh núi về Miếu Bà ở dưới chân núi Sam, mở đầu cho Lễ hội cấp quốc gia Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam năm 2025.

Khẳng định vai trò, trách nhiệm của Bộ đội Biên phòng trong thời kỳ mới

Khẳng định vai trò, trách nhiệm của Bộ đội Biên phòng trong thời kỳ mới

Tối 19/5, Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Đắk Lắk phối hợp với Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh tổ chức Lễ Tổng kết và trao giải cuộc thi viết “Tự hào người chiến sĩ Biên phòng Đắk Lắk”, chương trình nghệ thuật “Nhớ mãi lời dạy của Người” nhằm kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), hướng đến kỷ niệm 50 năm Ngày truyền thống Bộ đội Biên phòng tỉnh Đắk Lắk (23/5/1975 - 23/5/2025).

'Người là niềm tin tất thắng' - Bản hòa ca tri ân và khát vọng vươn lên

'Người là niềm tin tất thắng' - Bản hòa ca tri ân và khát vọng vươn lên

Nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), tối 19/5, tại Quảng trường 26/3 thành phố Hà Giang, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy, Báo Hà Giang tổ chức chương trình nghệ thuật đặc biệt “Người là niềm tin tất thắng”.

Độc đáo, đặc sắc Lễ hội Hoa sim biên giới 2025

Độc đáo, đặc sắc Lễ hội Hoa sim biên giới 2025

Trong hai ngày 17 và 18/5, Lễ hội hoa sim biên giới năm 2025, với chủ đề “Sắc tím biên cương - kết nối di sản” đã được tổ chức tại thành phố Móng Cái (Quảng Ninh). Đây là năm thứ 4 thành phố vùng biên tổ chức sự kiện với nhiều hoạt động hấp dẫn, góp phần tạo điểm đến thu hút du khách.

Gia Lai tổ chức hai triển lãm chuyên đề kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh

Gia Lai tổ chức hai triển lãm chuyên đề kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh

Ngày 16/5, tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh phối hợp cùng Bảo tàng Hồ Chí Minh và Bảo tàng Lịch sử Cách mạng Quảng Đông (Trung Quốc) tổ chức khai mạc hai triển lãm chuyên đề: “Đường cách mạng - Đồng chí Hồ Chí Minh tại Trung Quốc” và “Di sản Hán Nôm trên địa bàn tỉnh Gia Lai”.

Trưng bày chuyên đề 'Dưới lá cờ Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh'

Trưng bày chuyên đề 'Dưới lá cờ Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh'

Ngày 16/5, Bảo tàng tỉnh Hòa Bình tổ chức khai trương trưng bày chuyên đề "Dưới lá cờ Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh”, qua đó, tuyên truyền, giáo dục lòng yêu nước, truyền thống lịch sử vẻ vang của Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng bộ tỉnh Hòa Bình trong quá trình xây dựng và phát triển đến đông đảo cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Đưa sản phẩm đặc trưng của đồng bào dân tộc Cao Bằng đến với TP. Hồ Chí Minh

Đưa sản phẩm đặc trưng của đồng bào dân tộc Cao Bằng đến với TP. Hồ Chí Minh

Ngày 16/5, Chương trình Tuần hàng giới thiệu sản phẩm của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tỉnh Cao Bằng tại TP. Hồ Chí Minh năm 2025 do Sở Công Thương tỉnh Cao Bằng phối hợp với Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP. Hồ Chí Minh (ITPC) tổ chức, đã khai mạc tại Showroom Xuất khẩu (92 -96 Nguyễn Huệ), Quận 1, TP. Hồ Chí Minh.

Thưởng lãm tranh cổ động đẹp về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Thưởng lãm tranh cổ động đẹp về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Thiết thực chào mừng kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025) và 114 năm Ngày Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước (5/6/1911 - 5/6/2025), sáng 16/5, tại Trung tâm Văn hóa Du lịch tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk tổ chức khai mạc Triển lãm tranh cổ động tấm lớn chủ đề “Chủ tịch Hồ Chí Minh - Lãnh tụ vĩ đại của Đảng và Nhân dân Việt Nam”.

Đặc sắc Lễ hội Văn hóa Raglai

Đặc sắc Lễ hội Văn hóa Raglai

Ngày 15/5, UBND huyện Bác Ái (Ninh Thuận) tổ chức khai mạc Lễ hội Văn hóa Raglai lần thứ III năm 2025, hướng tới chào mừng Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025).

Bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc S’tiêng

Bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc S’tiêng

Bù Đăng hiện có 34 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó, người S’tiêng đã sinh sống lâu đời ở vùng đất này. Với những đặc điểm riêng biệt trong ngôn ngữ, trang phục truyền thống, phong tục tập quán và nghệ thuật, đồng bào S’tiêng đã góp phần tạo dựng nền văn hóa phong phú cho địa phương.

Hoạt động tháng 5 với chủ đề 'Bác Hồ với cộng đồng các dân tộc Việt Nam'

Hoạt động tháng 5 với chủ đề 'Bác Hồ với cộng đồng các dân tộc Việt Nam'

Ngày 3/5, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho biết, từ ngày 5 - 31/5, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) sẽ diễn ra các hoạt động tháng 5 với chủ đề “Bác Hồ với cộng đồng các dân tộc Việt Nam” nhân kỷ niệm 135 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890- 19/5/2025); kỷ niệm 71 năm ngày Chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954 - 7/5/2025).

Lễ Gầu Tào và hoạt động văn hóa của các dân tộc được tái hiện tại Làng Văn hóa

Lễ Gầu Tào và hoạt động văn hóa của các dân tộc được tái hiện tại Làng Văn hóa

Ngày 1/5/2025, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Sơn Tây, Hà Nội), tái hiện Lễ Gầu tào của dân tộc Mông tỉnh Lai Châu cùng chương trình dân ca dân vũ “Sắc màu chợ phiên”, giới thiệu nghệ thuật và trò chơi dân gian truyền thống của dân tộc Hà Nhì, Mông, Xinh Mun các tỉnh Sơn La, Lai Châu thu hút đông đảo người dân và du khách đến tham quan và vui chơi.

Giao lưu nghệ thuật Đắk Lắk - Phú Yên mừng ngày hội non sông

Giao lưu nghệ thuật Đắk Lắk - Phú Yên mừng ngày hội non sông

Tối 30/4, tại khuôn viên Bảo tàng Đắk Lắk, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk tổ chức khai mạc các hoạt động chào mừng kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025) và Ngày Quốc tế Lao động 1/5; chương trình giao lưu nghệ thuật Đắk Lắk - Phú Yên chủ đề "Ngày hội non sông".

Tây Ninh kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng

Tây Ninh kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng

Tối 29/4, tại Công viên Xuân Hồng (Phường 3, thành phố Tây Ninh), Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, UBND, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Tây Ninh tổ chức Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025); 50 năm Giải phóng tỉnh và đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhất của Chủ tịch nước.