Theo phong tục của người Cơ Tu vùng núi Quảng Nam, từ trẻ hay già hầu hết đều trang bị cho mình những chiếc vòng đeo cổ với độ dài, ngắn, những chuỗi hạt cườm nhiều màu... Trong đó, chuỗi mã não là một loại trang sức chủ đạo, không thể thiếu trong trang phục hằng ngày cũng như vào ngày Tết, lễ cưới, hỏi, lễ hội... Những chuỗi trang sức (C’rôn) bằng những hạt mã não nhỏ hình tròn, lục giác hay bầu dục. Xen kẽ giữa các hạt mã não là những nanh heo rừng, lông gáy heo rừng, vuốt con gấu, hình nhân gỗ làm bằng gỗ quý. C’rôn càng đẹp, nanh heo càng dài được coi là biểu tượng của sức mạnh, quyền lực, địa vị của người đó trong cộng đồng.
 |
| Mã nào là trang sức không thể thiếu đối với những thiếu nữ Cơ tu. Ảnh: danviet.vn |
Ngày xưa, con trai Cơ Tu thường tặng người yêu những hạt mã não. Không những thế, của hồi môn của cha mẹ cho con gái Cơ Tu về nhà chồng cũng bằng mã não, tùy theo khả năng từng gia đình mà cho nhiều hay ít. Hạt mã não được trao đổi ngang với một con trâu, con bò. Trai Cơ Tu nghèo, không có mã não thì rất khó lấy vợ. Do không có mã não nên tạm thời những thanh niên Cơ Tu nghèo phải lấy những người phụ nữ góa chồng, tuổi cao gấp 2 đến 3 lần của mình. Sau 4 đến 5 năm, người thanh niên kia làm ăn có của cải thì cưới vợ trẻ hơn. Và món quà đầu tiên để làm sính lễ với cha mẹ vợ cũng là những vòng mã não. Ngược lại, một người đàn ông Cơ Tu giàu có, có thể cưới con gái Cơ Tu khoảng 16 đến 17 tuổi. Phụ nữ, đàn ông Cơ Tu đeo càng nhiều chuỗi mã não thì chứng tỏ càng giàu có, quyền lực, đại diện cho giới thượng lưu.
Theo lời các già làng, những người già Cơ Tu lớn tuổi thì đặc tính của hạt cườm và các hạt mã não của các vòng này có độ bền cao, dù đã qua bao đời sử dụng của cha ông họ trước kia mà hạt vòng vẫn đẹp, bền, không để lại vết xước, đốt không cháy, đập không vỡ, không phai nhạt màu sắc. Vòng đeo cổ này được xâu bằng nhiều hạt cườm tròn, xen kẽ với các hạt mã não tròn, dẹt hoặc hình thoi, hình vuông. Khi đeo vòng này, bao giờ người Cơ Tu cũng mặc thổ cẩm và thường đeo thêm kiềng bạc to, tròn. Mã não được họ xem như là vật thiêng giúp người tránh xa tà ma, bệnh tật, là cái để làm đẹp, tránh gió độc, bảo vệ sức khỏe.
Mã não tượng trưng cho cái đẹp nên mã não là đối tượng được đồng bào Cơ Tu khắc họa sinh động trong nghệ thuật trang trí dân gian. Hoa văn trên trang phục thổ cẩm, nhà làng truyền thống, cột lễ đâm trâu và một số vật dụng khác, hình mã não là mô típ khá phổ biến, hoa văn mã não được thể hiện một cách sáng tạo, đan xen, hòa quyện với mô típ hoa văn khác như hoa văn chày cối, hoa văn ngọn chông, hoa văn hàng rào... tạo nên nét đặc biệt trong truyền thống dân tộc.
Hiện nay, tại các vùng đồng bào Cơ Tu sinh sống vẫn còn rất nhiều già làng hay người già lớn tuổi có những chuỗi mã não được lưu truyền từ đời này sang đời khác, được coi như là những chuỗi mã não cổ hết sức quý giá, hiếm có. Đây không chỉ là đồ vật trang sức của cộng đồng Cơ Tu mà còn là một tài sản văn hóa vật thể chung của dân tộc Cơ Tu, cần được bảo tồn, lưu giữ.
Theo dantocviet.cinet.gov.vn
