Không bảng hiệu, không học phí, chỉ có người thầy tận tụy và những học trò say sưa đánh vần, cứ thế những lớp học tiếng Chăm miễn phí đã tồn tại hơn chục năm qua tại TP Hồ Chí Minh.
Lớp học đặc biệt bên hông thánh đường
Đúng 19 giờ mỗi ngày (trừ thứ 5), lớp học tiếng Chăm tại thánh đường Hồi giáo Al Masjid Jamia Alsa Adah (phường Bình Tiên, TP Hồ Chí Minh) lại nhộn nhịp, râm rang âm thanh kinh Koran của các em nhỏ dân tộc Chăm.
Lớp học rất đặc biệt, trong một không gian nhỏ bên hông Thánh đường Hồi giáo Al Masjid Jamia Alsa Adah. Tại đây, thầy và trò đều ngồi bệt dưới nền gạch, thầy thì tận tâm hướng dẫn từng cách phát âm tiếng Chăm, các em nhỏ thì say sưa đọc theo lời thầy như một lớp học thực thụ. “Ngồi bệt để gần gũi, dễ quan sát và cũng vì lớp chưa đủ điều kiện để trang bị đầy đủ”, ông Mohamad Zen cho biết.





Gần 10 năm qua, ông Mohamad Zen, Trưởng ban quản trị Thánh đường Hồi giáo Jamia Al Sa’adah, đã dồn hết tâm huyết của mình cho lớp học. Ông cũng đã “truyền lửa” cho các thế hệ trẻ em người Chăm trong cộng đồng, để các em có thể nắm vững ngôn ngữ, biết đọc, biết viết và văn hóa truyền thống của dân tộc Chăm. Một số em nay đã trở thành thầy giáo giảng dạy lại cho các lớp nhỏ hơn.
Đặc biệt hơn, ở lớp tiếng Chăm này còn nhiều thầy thay phiên nhau để dạy học, ai có thời gian rảnh là đứng lớp. Ngoài tiếng Chăm, các thầy còn dạy thêm kiến thức về các hoạt động văn hóa vùng miền, xã hội của các dân tộc khác; đồng thời giải nghĩa một số từ tiếng Việt mà các em chưa biết hoặc chưa hiểu.
Em Say Fuddin, học sinh lớp tiếng Chăm tại Thánh đường Al Masjid Jamia Alsa Adah phấn khởi cho biết: “Con học lớp này được 2 năm. Ở đây con được thầy Mohamad Zen dạy đọc kinh Koran và đọc chữ Chăm. Thầy vui lắm, thầy cũng hay kể chuyện cười cho tụi con nghe. Ngoài đọc kinh Koran, thầy còn dạy con đọc bảng chữ cái của tiếng Chăm. Giờ con biết nhiều chữ Chăm lắm”.





Cách đó không xa, tại thánh đường Jamiul Anwar (phường Chánh Hưng) cũng có một lớp học tiếng Chăm miễn phí. Lớp học này rộng khoảng 100m2, hình thành từ năm 1960. Đây cũng là nơi có số lượng bà con người Chăm theo Hồi Giáo sinh sống đông nhất TP Hồ Chí Minh. "Con học ở đây vui lắm, thầy cũng hay tặng quà cho tụi con, con còn được gặp nhiều bạn nữa", em Ib Rohim, 11 tuổi đang theo học tại thánh đường Jamiul Anwar hồn nhiên chia sẻ.
Ông Mohamad, phụ huynh của em đang học tiếng Chăm tại thánh đường Al Masjid Jamia Alsa Adah bày tỏ: “Dù bận rộn công việc, tôi vẫn cố gắng đưa con đến lớp đều đặn. Tôi muốn con biết tiếng Chăm để sau này về quê còn trò chuyện được với ông bà, anh em. Cũng nhờ thầy Zen, con tôi giờ đọc được kinh Qur’an, viết được tên mình bằng chữ Chăm”.
Ông Mohamad Zen cho biết, ông đã dạy lớp học tiếng Chăm được 8 năm. Tham gia lớp học này có khoảng 10 em có độ tuổi từ 6 - 15 tuổi, chủ yếu là con em của bà con người Chăm Islam sống xung quanh khu vực Thánh đường này. Các em học tại lớp học này đều được miễn học phí, mỗi ngày học khoảng 1 giờ, học 6 ngày trong tuần (trừ thứ 5) và trừ tháng Ramadan trong năm (tháng nhịn chay của người Hồi Giáo). Tại đây, các em được tập đọc kinh Qur’an (Koran), sau đó sẽ dạy tiếng dân tộc Chăm Islam với các cấp bậc: Qidam (ráp từ chữ cái), Alphatyhah (học các bài lễ trong ngày), A’quran và Tajawid (học ngữ pháp), A’quran và Kytab (học tôn giáo).
“Tôi cũng như các thành viên ban quản trị Thánh đường Hồi giáo Al Masjid Jamia Alsa Adah cũng mong muốn các em học được kinh, biết viết chữ, nói tiếng Chăm lưu loát, để các em hiểu được văn hóa của dân tộc mình, từ đó để bảo tồn, gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc”, ông Mohamad Zen bộc bạch.
Những người “giữ hồn” dân tộc
Theo cộng đồng người Chăm Hồi giáo, thánh đường không chỉ là nơi hành lễ, mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa truyền thống, nơi các em nhỏ được tiếp cận từ rất sớm với giáo lý tôn giáo và ngôn ngữ mẹ đẻ.



Không có bảng đen, cũng không có máy chiếu, các lớp học tại thánh đường chỉ đơn sơ vài cái bàn còn tài liệu phần lớn là do cộng đồng tự in, biên soạn từ kinh nghiệm truyền miệng hoặc tham khảo từ các vị giáo sĩ của thánh đường. Dù vậy, đây đã trở thành nơi học tập, gìn giữ ngôn ngữ Chăm, có vai trò quan trọng trong việc giáo dục và hình thành bản sắc văn hóa cho nhiều thế hệ người Chăm, giúp các em hiểu thêm về nguồn cội, phong tục, tập quán, của dân tộc mình.
Phần lớn các lớp học này được khởi xướng và duy trì bởi các cá nhân, gia đình hoặc các tổ chức trong cộng đồng người Chăm (Islam) tại TP Hồ Chí Minh. Các em đến đây học đều được miễn phí hoàn toàn. “Các trẻ em trong cộng đồng đến thánh đường học tiếng Chăm đều được miễn phí, hầu hết chi phí đều được ban quản trị vận động từ các nhà hảo tâm, tổ chức xã hội, nhưng thường thì cũng thu không bù chi. Tôi cũng mong muốn, trong thời gian tới, lớp học của chúng tôi được mở rộng về diện tích và quy mô, để chúng tôi có thể vận động phụ huynh cho con em mình đến học được nhiều hơn nữa”, ông Ab - Dohalim chia sẻ.
Thầy Muhammad Osry, giáo viên dạy tiếng Chăm tại Thánh đường Jamiul Anwar cho biết: “Tôi chủ yếu dạy lớp vỡ lòng, cơ bản để giúp các em đánh vần, đọc chữ trong kinh Koran và chữ Chăm truyền thống. Ngoài ra, tôi cũng muốn rèn luyện các em biết tôn trọng ông, bà, cha, mẹ và phân biệt được đúng và sai".

Thầy Ari Phin có hơn 10 năm dạy học tại thánh đường Jamiul Anwar cũng chia sẻ, do gia đình có truyền thống làm nhà giáo; ông bà và bác từng dạy học tại đây và anh cũng từng là học trò ở lớp học này nên cũng muốn đem sự hiểu biết của mình truyền dạy cho các em biết đọc, viết chữ Chăm thành thạo. Đó cũng là văn hóa của cộng đồng.
Theo ông Ab - Dohalim, Phó ban Quản trị Thánh đường Jamiul Anwar, trong cộng đồng người Chăm theo Hồi Giáo, có bốn trụ cột chính để bảo tồn bản sắc văn hóa gồm: trang phục truyền thống, tiếng nói, chữ viết, giáo lý. Vì vậy, việc hình thành lớp học chữ Chăm này là một điều cần thiết trong cộng đồng.



“Lớp học này cũng đã hình thành được khoảng 65 năm nay tại thánh đường này, trải qua rất nhiều thế hệ người Chăm. Đó như là nét văn hóa tryền thống có từ bao đời nay, nhằm bảo tồn ngôn ngữ mẹ đẻ của người Chăm. Tại đây, các trẻ em trong cộng đồng sẽ được dạy đọc, đánh vần, viết chữ từ cấp độ cơ bản đến nâng cao. Học chữ ở đây không chỉ để đọc kinh Qur’an, mà còn để học cách nói chuyện, viết thư, chào hỏi theo phong tục Chăm Islam”, ông Ab - Dohalim cho biết.
Theo Sở Dân tộc và Tôn giáo TP Hồ Chí Minh, Sở luôn đánh giá cao những nỗ lực của ban quản trị, các thầy giáo đang dạy tiếng Chăm miễn phí tại các thánh đường dân tộc Chăm. Trong thời gian tới, Sở cũng tham mưu lãnh đạo TP Hồ Chí Minh tiếp tục có những chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện tốt nhất để thực hiện các chính sách an sinh, xã hội; đặc biệt trong việc bảo tồn, gìn giữ tiếng nói, chữ viết của cộng đồng các dân tộc thiểu số trên địa bàn TP Hồ Chí Minh.
Tại TP Hồ Chí Minnh, khu vực có đông đồng bào Chăm Islam sinh sống tập trung ở các phường Chánh Hưng, Bình Tiên, Nhiêu Lộc, Phú Nhuận, Gia Định… Hầu hết trong các khu dân cư này đều có những thánh đường, tiểu thánh đường để cho bà con người Chăm thực hiện các nghi thức tôn giáo. Tại những nơi này, cũng dễ dàng bắt gặp hình ảnh những em nhỏ say sưa đánh vần, tập đọc những chữ Chăm. Các lớp học này thường diễn ra vào các ngày trong tuần vào buổi tối (trừ ngày thứ 5 và tháng nhịn chay Ramadal).