Ông Phùng Quang Du tâm huyết với việc giữ gìn và truyền dạy chữ nôm Dao

Ông Phùng Quang Du lưu giữ hàng trăm loại sách, tư liệu quý bằng chữ Dao có tuổi đời hàng chục, hàng trăm năm. Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Ông Phùng Quang Du lưu giữ hàng trăm loại sách, tư liệu quý bằng chữ Dao có tuổi đời hàng chục, hàng trăm năm. Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Thanh Hóa là tỉnh có 7 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó người Dao là một trong 3 dân tộc có chữ viết. Trên thực tế, đồng bào Dao ở Thanh Hóa đang ngày càng ít biết về chữ viết của dân tộc mình.

Ông Phùng Quang Du tâm huyết với việc giữ gìn và truyền dạy chữ nôm Dao ảnh 1Thầy Phùng Quang Du hướng dẫn học viên đọc chữ nôm Dao. Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Trăn trở trước việc bà con dân tộc DaoThanh Hóa biết chữ Nôm Dao còn rất ít, ông Phùng Quang Du, một người có uy tín ở bản người Dao Hạ Sơn (nay là khu phố Hạ Sơn, thị trấn Ngọc Lặc, huyện Ngọc Lặc, tỉnh Thanh Hóa) đã dày công nghiên cứu và truyền dạy lại chữ Nôm Dao cho thế hệ trẻ.

Trăn trở gìn giữ chữ Nôm Dao 
Ông Phùng Quang Du sinh ra trong một gia đình có truyền thống với ông nội và bố đẻ là người dạy chữ Nôm Dao cho bà con, đồng thời cũng là những người am hiểu về văn hóa bản địa. Năm lên 8 tuổi, ông đã được bố truyền dạy cho chữ Nôm Dao. Sau đó, ông tiếp tục tự học thêm để nắm vững kiến thức và học hỏi thêm từ những người đi trước.
 
Ông Phùng Quang Du tâm huyết với việc giữ gìn và truyền dạy chữ nôm Dao ảnh 2Một lớp học chữ nôm Dao tại Nhà văn hóa làng Hạ Sơn (thị trấn Ngọc Lặc, huyện Ngọc Lặc, tỉnh Thanh Hóa). Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Lớn lên, ông Phùng Quang Du đã trải qua nhiều vị trí công tác như: Chủ nhiệm Hợp tác xã, cán bộ địa chính xã, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã, Bí thư Chi bộ thôn Hạ Sơn (xã Ngọc Khê, huyện Ngọc Lặc...). Dù trên cương vị công tác nào, ông Du luôn dành rất nhiều thời gian và công sức để thu thập những tư liệu về các lễ hội cổ truyền, các tác phẩm văn học cổ, các bản chữ cổ, những phong tục, tập quán, lễ nghi của dân tộc Dao đã và đang dần mai một theo thời gian. Hiện ông Phùng Quang Du đang lưu giữ hàng trăm loại sách, tư liệu quý bằng chữ Dao có tuổi đời hàng chục, hàng trăm năm, trong đó có khá nhiều sách cổ từ thời ông nội của ông để lại. Tủ sách của ông có nhiều tư liệu lịch sử rất quý được viết bằng chữ Dao như: "Hiền văn", "Nghìn tự văn", "Vạn niên", "Đại sư ca" (dùng trong Tết nhảy của người Dao), "Lục hạt" (Xem ngày tháng của người Dao cổ)...

Theo ông Phùng Quang Du, người Dao có tiếng nói và chữ viết riêng, là điều mà nhiều dân tộc thiểu số khác ở Việt Nam không có. Vì thế, ông luôn trăn trở và mong mỏi người dân tộc Dao đều phải biết nói tiếng Dao, biết đọc, biết viết chữ Dao, để hiểu được nguồn gốc của dân tộc mình. Khi Nhà nước và tỉnh Thanh Hóa có chủ trương bảo tồn tiếng nói, chữ viết của đồng bào các dân tộc thiểu số, năm 2013, dưới sự giúp đỡ của Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa, Hội Dân tộc học và Nhân học Thanh Hóa, tại bản người Dao Hạ Sơn (thôn Hạ Sơn, xã Ngọc Khê, huyện Ngọc Lặc), ông Phùng Quang Du đã cùng một số người biết chữ Nôm Dao ở Thanh Hóa họp bàn về việc bảo tồn tiếng nói và chữ viết của người Dao. 

Trong cuộc họp, mọi người đã thống nhất phân công những người có hiểu biết nhiều về chữ Nôm Dao sưu tầm, biên soạn thành một bộ sách chữ Nôm Dao. Sau đó, Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa, Hội Dân tộc học và Nhân học Thanh Hóa phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Thanh Hóa tổ chức hội nghị với các sở, ban, ngành liên quan để đóng góp hoàn thiện bộ chữ và chương trình dạy chữ Nôm Dao ở Thanh Hóa. Đến tháng 3/2015, UBND tỉnh Thanh Hóa chính thức phê chuẩn bộ chữ Nôm Dao ở Thanh Hóa. Đây là bộ chữ Nôm Dao đầu tiên của cả nước được phê chuẩn. Bộ chữ đã được đưa vào giảng dạy trong cộng đồng người Dao tại các huyện Ngọc Lặc, Cẩm Thủy, Mường Lát... từ năm 2016 đến nay.

Năm 2016, ông Phùng Quang Du được tham dự lớp học nâng cao trình độ chữ Nôm Dao do Hội Dân tộc học và Nhân học tỉnh Thanh Hóa phối hợp với Trường Đại học Hồng Đức tổ chức, để tạo tiền đề cho việc thực hiện đề án dạy tiếng Nôm Dao trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa. Sau khóa học này, ông Phùng Quang Du cùng 43 nghệ nhân dân tộc Dao khác được cấp chứng chỉ dạy chữ Nôm Dao.

Ông Phùng Quang Du cho biết, bộ chữ Nôm Dao Thanh Hóa hiện có 9 quyển với khoảng 1.400 chữ, bộ sách giới thiệu những nét khái quát nhất về chữ Nôm Dao, đồng thời hướng dẫn cách viết, cách đọc bộ chữ Nôm Dao. Đây là những cuốn sách giáo dục con người về đạo đức, nhân nghĩa, cách đối nhân xử thế, cách làm ăn cũng như cách ứng xử giữa các thành viên trong gia đình, giúp bà con dân tộc Dao cùng đoàn kết, gắn bó, học hỏi, giúp đỡ lẫn nhau trong công việc và cuộc sống...

“Các lớp học chữ Nôm Dao chủ yếu tổ chức vào ban đêm nhưng bà con rất đồng tình ủng hộ. Ai cũng phấn khởi, tự tin rằng mình sẽ học được chữ viết, tiếng nói của dân tộc. Đây là động lực để chúng tôi sẽ tiếp tục nỗ lực hơn nữa trong việc truyền dạy chữ nôm Dao cho người Dao và những người có nhu cầu học chữ nôm Dao", ông Phùng Quang Du chia sẻ.

Học chữ Dao để giữ văn hóa dân tộc  
Hiện nay, dù đã ngoài 70 tuổi, ông Phùng Quang Du vẫn tham gia giảng dạy chữ Nôm Dao cho bà con dân tộc mình. Ông còn phối hợp với Trường Đại học Hồng Đức, Hội Dân tộc học và Nhân học tỉnh Thanh Hóa dạy chữ Nôm Dao cho cán bộ, chiến sỹ các lực lượng vũ trang công tác ở các huyện, các xã miền núi, vùng cao biên giới. Trong thời gian 3 tháng, ông Du cùng các giảng viên và nghệ nhân người dân tộc Dao trực tiếp giảng dạy, giúp các học viên có thể đọc thông, viết thạo Bộ chữ Nôm Dao Thanh Hóa. 
 
Ông Phùng Quang Du tâm huyết với việc giữ gìn và truyền dạy chữ nôm Dao ảnh 3Ông Phùng Quang Du lưu giữ hàng trăm loại sách, tư liệu quý bằng chữ Dao có tuổi đời hàng chục, hàng trăm năm. Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Anh Triệu Văn Hùng, ở khu phố Hạ Sơn, thị trấn Ngọc Lặc cho biết: "Tôi là người Dao, nhưng chưa biết viết, đọc chữ Dao. Tôi theo học với mong muốn mình hiểu thêm về nguồn gốc dân tộc, học hỏi cách thực hiện các lễ nghi để sau này có thể tự phục vụ công việc của gia đình, đồng thời góp phần giữ gìn văn hóa dân tộc Dao. Nhờ sự truyền dạy của các thầy, đến nay, tôi đã có thể đọc và viết được chữ Nôm Dao."

Bà Triệu Thị Ngọc, bản người Dao Hạ Sơn (thị trấn Ngọc Lặc) cho biết: "Thầy Phùng Quang Du dạy chữ và kêu gọi mọi người đi học để hiểu hơn về chữ viết truyền thống của dân tộc mình, bà con trong bản ai cũng phấn khởi. Ban ngày đi làm rất mệt, tối về lại đi học chữ, rất vất vả nhưng ai cũng cố gắng. Trước đây,  tôi chỉ biết nói chứ không biết đọc, biết viết tiếng Dao. Nay tôi đã được học chữ Dao để sau này biết chữ về dạy lại cho con, cho cháu".

Ông Trần Văn Thịnh, Chủ tịch Hội Dân tộc học và Nhân học tỉnh Thanh Hóa khẳng định: "Ông Phùng Quang Du vừa là thầy giáo dạy chữ Nôm Dao, vừa là Chi hội trưởng Chi hội Dân tộc và Nhân học huyện Ngọc Lặc (thuộc Hội Dân tộc học và Nhân học Thanh Hóa). Ông Du là người có uy tín trong cộng đồng người Dao Ngọc Lặc và có đóng góp rất quan trọng trong việc bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người Dao. Việc tổ chức lớp học chữ Nôm Dao ở Thanh Hóa thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước, của tỉnh đối với đồng bào dân tộc Dao. Từ những lớp học này, chúng tôi mong muốn những tri thức, bản sắc giá trị văn hóa của cha ông sẽ được tiếp thu, lưu giữ, bảo tồn và ngày càng phát triển mạnh mẽ".

Được biết, trong năm 2020, Chi hội Dân tộc và Nhân học huyện Ngọc Lặc đang tiếp tục triển khai kế hoạch biên soạn tập Từ điển tiếng Dao, sưu tầm biên soạn bộ tài liệu dạy tiếng Dao, mở lớp học dạy tiếng Dao cho cán bộ, công chức cấp xã trở lên và những người có nhu cầu học chữ Nôm Dao.

Hy vọng với những nỗ lực không ngừng nghỉ đó, chữ Nôm Dao sẽ hồi sinh ngày càng mạnh mẽ trong cộng đồng người Dao tỉnh Thanh Hóa.
Hoa Mai
(TTXVN)

Có thể bạn quan tâm

Sapa mùa lúa xanh: Bình yên nép giữa thung lũng mây

Sapa mùa lúa xanh: Bình yên nép giữa thung lũng mây

Nếu mùa lúa chín vào tháng 9, 10 là thời điểm Sapa rực rỡ trong sắc vàng, mùa lúa xanh lại mang đến vẻ đẹp nguyên sơ, dịu dàng và đầy sức sống. Những thửa ruộng bậc thang mướt mát trải dài theo triền núi như mời gọi du khách dừng chân, hít hà hương đồng gió núi và tận hưởng vẻ thanh bình của núi rừng Tây Bắc.

Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị Đờn ca tài tử Nam Bộ

Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị Đờn ca tài tử Nam Bộ

Được xem là cái nôi của nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ, Long An (nay là Tây Ninh mới) đã và đang từng bước khẳng định vai trò trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát triển loại hình nghệ thuật truyền thống được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể của nhân loại.

'Đắk Lắk - Âm vang ngày mới'

'Đắk Lắk - Âm vang ngày mới'

Tối 19/7, tại quảng trường Tháp Nghinh Phong (phường Tuy Hòa, tỉnh Đắk Lắk) diễn ra chương trình nghệ thuật - thời trang với chủ đề “Đắk Lắk - Âm vang ngày mới”.

Dạy chữ Khmer, giúp học sinh gắn kết với cội nguồn văn hóa dân tộc

Dạy chữ Khmer, giúp học sinh gắn kết với cội nguồn văn hóa dân tộc

Đã thành thông lệ, vào dịp hè, các chùa Phật giáo Nam tông Khmer tại tỉnh Vĩnh Long tổ chức các lớp dạy chữ Khmer cho học sinh là con em đồng bào Khmer tại địa phương. Hoạt động này không chỉ góp phần bảo tồn tiếng nói, chữ viết của dân tộc thiểu số mà còn tạo nên sân chơi bổ ích trong dịp hè, giúp các em gắn kết với cội nguồn văn hóa dân tộc.

Tiếng nói đầy cảm hứng của những em gái dân tộc thiểu số

Tiếng nói đầy cảm hứng của những em gái dân tộc thiểu số

Tại Hà Nội, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam phối hợp cùng Văn phòng UNESCO Hà Nội đã tổ chức triển lãm tranh “Chúng tôi CÓ THỂ”. Sự kiện đặc biệt này giới thiệu gần 30 tác phẩm do các em học sinh thực hiện, được tuyển chọn từ hai cuộc thi “Vươn xa - Tỏa sáng” và “Trẻ em gái làm chủ tương lai”, một sáng kiến nhằm hỗ trợ phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại vùng khó khăn tiếp cận cơ hội học tập và phát triển toàn diện.

Nhạc cụ truyền thống giữ hồn văn hóa dân tộc

Nhạc cụ truyền thống giữ hồn văn hóa dân tộc

Trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào các dân tộc vùng cao Lào Cai, nhạc cụ truyền thống đã giúp truyền tải nét đẹp tâm hồn với các thanh âm, điệu múa và nhạc điệu của tâm linh hiện hữu trong những nghi lễ thiêng liêng của đồng bào nơi đây, thể hiện sức sống bền bỉ, mộc mạc, tính gắn kết cộng đồng cao.

Yên Bái khát vọng vào thời kỳ đổi mới

Yên Bái khát vọng vào thời kỳ đổi mới

Tối 29/6, tại Quảng trường 19/8, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái tổ chức Chương trình nghệ thuật đặc biệt với chủ đề “80 năm - Sáng mãi niềm tin” nhân kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Đảng bộ tỉnh Yên Bái (30/6/1945 - 30/6/2025) và chào mừng thành lập tỉnh Lào Cai mới.

UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn

UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn

Chiều 28/6, UBND tỉnh Lạng Sơn tổ chức đón nhận Danh hiệu Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn. Danh hiệu này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng đưa tỉnh Lạng Sơn gia nhập Mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu UNESCO gồm 229 điểm đến thuộc 50 quốc gia trên thế giới.

Tháp Bà Ponagar: Tinh hoa kiến trúc Chăm và giá trị tâm linh được vinh danh

Tháp Bà Ponagar: Tinh hoa kiến trúc Chăm và giá trị tâm linh được vinh danh

Với tư cách là một trong những quần thể kiến trúc Chăm tiêu biểu và nguyên vẹn nhất còn lại, Tháp Bà Ponagar (Nha Trang, Khánh Hòa) hội tụ những giá trị đặc sắc của nghệ thuật xây dựng và điêu khắc. Sự độc đáo thể hiện ở cấu trúc tháp nhiều tầng, kỹ thuật xử lý vật liệu và sự hòa quyện giữa tín ngưỡng bản địa với ảnh hưởng Ấn Độ giáo. Việc được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt tháng 1/2025, không chỉ vinh danh giá trị vật thể mà còn là sự thừa nhận tầm quan trọng của một trung tâm tâm linh đã tồn tại và phát triển qua nhiều thế kỷ.

Khai mạc Ngày hội Gia đình Việt Nam năm 2025

Khai mạc Ngày hội Gia đình Việt Nam năm 2025

Tối 25/6, tại Trung tâm Văn hóa - Du lịch tỉnh Đắk Lắk (thành phố Buôn Ma Thuột), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND tỉnh Đắk Lắk tổ chức Lễ Khai mạc Ngày hội Gia đình Việt Nam năm 2025.

Fraser's Hill International Birdrace 2025: Giải thưởng quốc tế cho Việt Nam giữa “thiên đường hoang dã”

Fraser's Hill International Birdrace 2025: Giải thưởng quốc tế cho Việt Nam giữa “thiên đường hoang dã”

Từ TP.HCM, 10 thành viên Câu lạc bộ Nhiếp ảnh Thiên nhiên Hoang dã Việt Nam đã lên đường sang Malaysia, tham dự Cuộc thi nổi tiếng Fraser's Hill International Birdrace 2025. Đây là sân chơi lớn nhất Đông Nam Á dành cho những người yêu chim hoang dã và bảo tồn thiên nhiên. Đoàn Việt Nam do nhiếp ảnh gia Nguyễn Hoài Bảo, Giảng viên Trường ĐH Khoa học tự nhiên - ĐH Quốc gia TP.HCM làm trưởng đoàn đã xuất sắc giành Giải Nhì chung cuộc (First Runner-up) hạng mục Advanced - hạng mục cao nhất dành cho các đội chuyên nghiệp.

Báo chí, đồng hành cùng đồng bào dân tộc thiểu số

Báo chí, đồng hành cùng đồng bào dân tộc thiểu số

Trong những năm qua, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã có những chuyển biến quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội. Đời sống vật chất của đồng bào các dân tộc thiểu số ngày càng được nâng lên, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh hằng năm. Những thành tựu đó có đóng góp to lớn của các cơ quan báo chí, trong đó có báo Tin tức và Dân tộc, TTXVN trong việc tuyên truyền, cổ vũ, phổ biến kiến thức tới đồng bào.

Báo chí góp sức vì Đất Sen hồng bền vững và nhân văn

Báo chí góp sức vì Đất Sen hồng bền vững và nhân văn

Ngày 19/6, Hội Nhà báo tỉnh Đồng Tháp tổ chức trao Giải báo chí tỉnh lần thứ VIII năm 2025. Năm nay, Ban Tổ chức nhận được 339 tác phẩm của 226 tác giả, nhóm tác giả thuộc các loại hình báo in, báo điện tử, báo nói, báo hình, ảnh báo chí. Kết quả, có 81 tác phẩm đoạt giải, gồm 5 giải A, 9 giải B, 15 giải C, 23 giải Khuyến khích và các giải thưởng theo thể loại gồm 4 giải Nhất, 7 giải Nhì, 12 giải Ba và 6 giải Khuyến khích.

Long An trao Giải Báo chí Nguyễn An Ninh lần thứ I

Long An trao Giải Báo chí Nguyễn An Ninh lần thứ I

Ngày 19/6, UBND tỉnh Long An long trọng tổ chức lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025). Tham dự có nguyên Chủ tịch nước Trương Tấn Sang; lãnh đạo tỉnh Long An; đại diện các đơn vị, địa phương cùng đại diện lãnh đạo, phóng viên cơ quan báo chí.

Nhiều hoạt động hấp dẫn tại Festival Tinh hoa Tây Bắc - Điện Biên năm 2025

Nhiều hoạt động hấp dẫn tại Festival Tinh hoa Tây Bắc - Điện Biên năm 2025

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên đã ban hành kế hoạch tổ chức triển lãm ảnh đẹp du lịch “Sắc màu Tây Bắc”; Trưng bày, giới thiệu điểm đến du lịch đặc sắc và Liên hoan ẩm thực Tây Bắc. Đây là một trong chuỗi những hoạt động hấp dẫn tại Festival Tinh hoa Tây Bắc - Điện Biên năm 2025

Giao lưu nghệ thuật Việt Nam - Campuchia

Giao lưu nghệ thuật Việt Nam - Campuchia

Tối 13/6, Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Long phối hợp với Đoàn Bộ Văn hóa và Nghệ thuật Vương quốc Campuchia tổ chức chương trình giao lưu nghệ thuật Việt Nam - Campuchia.

Sôi nổi Giải đua ngựa truyền thống trên Cao nguyên trắng Bắc Hà

Sôi nổi Giải đua ngựa truyền thống trên Cao nguyên trắng Bắc Hà

Ngày 7/6, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai đã tổ chức Giải đua ngựa truyền thống huyện Bắc Hà lần thứ 18. Đây được xem là cuộc đua "độc nhất vô nhị" ở Việt Nam bởi những nài ngựa tham gia cuộc thi là những nông dân thực thụ ở các xã vùng cao của huyện Bắc Hà, huyện Si Ma Cai, huyện Bát Xát tỉnh Lào Cai và các nài ngựa đến từ tỉnh Tuyên Quang và Sơn La.

Sau ánh hào quang là những em thơ nơi bản làng

Sau ánh hào quang là những em thơ nơi bản làng

Với các giải thưởng tại Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam và tác phẩm lọt vào danh sách rút gọn Oscar, đạo diễn Hà Lệ Diễm (dân tộc Tày, Bắc Kạn) đang khẳng định tên tuổi ở những sân khấu điện ảnh lớn nhất thế giới. Sau ánh đèn hào quang, chị lại lặng lẽ quay về những bản làng xa xôi, truyền cảm hứng về hành trình theo đuổi con chữ, vun đắp mơ ước cho những em nhỏ.

Người Cơ Tu gửi lời tạ ơn thần núi, thần rừng

Người Cơ Tu gửi lời tạ ơn thần núi, thần rừng

Lễ hội Tấc Giàng Ka Coong, Tấc Giàng Xứ (Cúng thần núi, thần rừng), nghi lễ tâm linh quan trọng của đồng bào Cơ Tu huyện A Lưới (Huế) vừa được tái hiện tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Giữ hồn khèn Mông ở vùng cao Trạm Tấu

Giữ hồn khèn Mông ở vùng cao Trạm Tấu

Người Mông ở vùng cao Trạm Tấu (Yên Bái) hiện còn giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc của đồng bào. Cây khèn với họ không chỉ là nhạc cụ, mà còn là tiếng nói của núi rừng, tiếng lòng của người Mông và sợi dây kết nối giữa quá khứ, hiện tại với tương lai. Để tiếng khèn trường tồn với thời gian, các thế hệ người Mông huyện Trạm Tấu luôn miệt mài gìn giữ nét văn hóa đặc sắc này.

Bảo tồn, phát huy giá trị gốm Quảng Đức gắn với du lịch làng nghề

Bảo tồn, phát huy giá trị gốm Quảng Đức gắn với du lịch làng nghề

Gốm cổ Quảng Đức là một trong những di sản văn hóa tiêu biểu của tỉnh Phú Yên. Tỉnh đang tổ chức nhiều hội thảo, triển lãm chuyên đề và nghiên cứu nhằm đánh giá, nhận diện một cách tổng quan, đầy đủ về giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức, từ đó đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch làng nghề trong thời gian tới.