Phan Kế An-Người họa sĩ đa tài

Phan Kế An-Người họa sĩ đa tài
Hình ảnh của Bác theo suốt cuộc đời 

Phan Kế An sinh ngày 20/3/1923; quê ở thôn Mông Phụ, xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây. Cha ông là Khâm sai đại thần Phan Kế Toại từng giữ chức Bộ trưởng Nội vụ, Phó Thủ tướng Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa. Phan Kế An học khóa XVIII (1944-1945) tại Trường Mỹ thuật Đông Dương, nay là Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam. Ông là một trong những hội viên đầu tiên của ngành hội họa - Hội Mỹ thuật Việt Nam, là người có nhiều công vun đắp, dựng xây các sự nghiệp mỹ thuật của nước nhà... 
 
Họa sĩ Phan Kế An. Ảnh: TTXVN
Họa sĩ Phan Kế An. Ảnh: TTXVN

Họa sĩ sớm tham gia hoạt động sinh viên cứu quốc, Cách mạng tháng Tám năm 1945 tại Hà Nội. Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, ông cùng nhiều văn nghệ sĩ lên Việt Bắc công tác ở Hội Văn hóa Cứu quốc cùng với nhiều họa sĩ đàn anh lúc bấy giờ là Mai Văn Nam, Tạ Thúc Bình, Vĩnh Noãn, Mai Văn Hiến, Lê Phá, Kim Đồng, Phan Thông, Nguyễn Tư Nghiêm, Tôn Đức Lượng, Nguyễn Văn Thiện... Sau đó, ông chuyển đến công tác ở tòa soạn Báo Sự thật, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Trường Chinh, họa sĩ Phan Kế An được tòa soạn giao nhiệm vụ vẽ ký họa về Bác Hồ. 

Khi còn tại thế, họa sĩ từng tâm sự về thời gian được sống và vẽ bên cạnh Bác rằng hai tuần tuy ngắn ngủi nhưng vô cùng ý nghĩa. Ông đã học được biết bao bài học quý báu từ Người. Sự giản dị trong bữa ăn, lối sống; sự ân cần quan tâm đến từng việc nhỏ; giờ giấc, kỷ luật trong lao động… là những gì mà người họa sĩ - chiến sĩ ấy cảm nhận được sâu sắc khi ở bên Người. 

Thời điểm ấy, ông đã sáng tác hơn 20 bức ký họa về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Mỗi bức đều ẩn chứa trong đó những cảm nhận sâu sắc, niềm yêu kính đối với Người. Trong số đó, có những bức tranh đã được in với số lượng lớn, đủ để phát hành khắp các chiến khu, nhiều bức đến nay đã được xem là những tác phẩm tiêu biểu của nền mỹ thuật đương đại Việt Nam. Tuy nhiên, ấn tượng nhất đối với họa sĩ là bức ký họa đơn sơ bằng bút sắt đã được Bác cũng như ban Biên tập chọn đăng trên báo Sự Thật (tiền thân của báo Nhân Dân) tháng 12/1948. 

Có lẽ những bức ký họa ấy đã khơi nguồn để chủ đề Bác Hồ chảy mãi trong suốt cuộc đời cầm cọ vẽ của họa sĩ Phan Kế An. Để rồi khi không còn được gặp Bác, chỉ vẽ Bác qua trí tưởng tượng hay khi mắt đã mờ, chân đã chậm, họa sĩ vẫn ”tạc“ chân dung Người bằng trái tim và tất cả tình cảm, lòng kính yêu của mình. 

Người họa sĩ tài năng 

Sinh thời, họa sĩ Phan Kế An sáng tác ở nhiều thể loại và sử dụng thành thạo nhiều chất liệu như: sơn mài, sơn dầu, lụa, khắc gỗ... Ông được xem là một trong những người đầu tiên đặt nền móng cho mỹ thuật Việt Nam hiện đại. Đặc biệt, ông có công tìm ra hai gam màu xám xanh và xanh chàm nổi tiếng trong tranh sơn mài Việt Nam. 

Nhắc đến họa sĩ Phan Kế An, công chúng yêu mỹ thuật Việt Nam đều nhớ đến những tác phẩm nổi tiếng của ông như: “Những đồi cọ”, “Cánh đồng bản Bắc”, “Gác chuông”,  “Bác Hồ làm việc ở lán Nà Lừa” ... Trong đó bức tranh “Nhớ một chiều Tây Bắc” đã trở thành dấu ấn vàng son trong lịch sử hội họa Việt Nam. Bức tranh vẽ cảnh núi non hùng vĩ với những mảng nắng chiều vương vất, bóng dáng những anh bộ đội thấp thoáng đây đó, đầy gợi cảm với màu sắc trong sáng của núi rừng Tây Bắc. Đây cũng chính là tác phẩm đã gợi cho họa sĩ - nhà thơ Đoàn Việt Bắc phổ thơ và nhạc sĩ Vũ Thanh sáng tác nhạc thành ca khúc cùng tên.  Bức vẽ nổi tiếng "Nhớ một chiều Tây Bắc" của Phan Kế An hiện được lưu giữ tại Viện Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tại Thủ đô Hà Nội. 

Tác phẩm “Bác Hồ làm thơ ở Pác Bó” (30/11/1969 – họa sĩ Phan Kế An). Ảnh: Báo Ảnh Việt Nam - TTXVN
Tác phẩm “Bác Hồ làm thơ ở Pác Bó” (30/11/1969 – họa sĩ Phan Kế An).
Ảnh: Báo Ảnh Việt Nam - TTXVN

Không chỉ nổi tiếng với tranh ký họa, họa sĩ Phan Kế An còn được biết đến với dòng tranh biếm họa cùng bút danh Phan Kích. Tranh của ông luôn được đánh giá cao về chất lượng nghệ thuật, có phong cách hiện thực, tập trung nhiều đề tài gắn bó với lãnh tụ, kháng chiến, sinh hoạt của các dân tộc miền núi, trung du bằng cảm xúc chân thực và sâu lắng. Ngoài chân dung Bác Hồ nổi tiếng, họa sỹ Phan Kế An còn vẽ chân dung của nhiều văn nghệ sĩ có uy tín, nổi tiếng ở nước ta một cách sắc sảo, chân thật như Nguyên Hồng, Thế Lữ, Nguyễn Công Hoan, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Tuân, Hoài Thanh, Hoàng Trung Thông, Trần Lê Văn, Quang Dũng, Hoàng Cầm, Anh Thơ… cùng bao người khác. 

Hơn 70 năm cầm cọ vẽ, họa sĩ Phan Kế An có nhiều tranh tham gia các triển lãm và cũng đã được nhận nhiều giải thưởng lớn như: Giải thưởng ở Triển lãm Mỹ thuật tháng Tám năm 1946; Giải Nhất tranh đả kích Triển lãm Hội họa năm 1951; Giải thưởng Triển lãm Mỹ thuật Toàn quốc các năm 1955, 1958 và 1985; Giải thưởng mỹ thuật họa sĩ cao tuổi Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam năm 1998. Đặc biệt, đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của ông được ghi nhận bằng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2001 với các tác phẩm sơn mài, khắc gỗ, bột màu, sơn dầu: “Nhớ một chiều Tây Bắc”, “Gặt ở Việt Bắc”, “Bác Hồ”, “Những đồi cọ”, “Bác làm việc ở lán Nà Lừa”, “Cánh đồng bản Bắc". Nhiều bức tranh của ông được in và phổ biến rộng rãi bằng nhiều hình thức khác nhau. Trong đó, bức "Gác chuông" (vẽ chùa Trăm gian) và bức "Bụi nứa miền xuôi" của ông được đặt vị trí trang trọng trong Viện bảo tàng Emitage và Bảo tàng Phương Đông - Liên Xô cũ... 

Bức chân dung Bác Hồ, họa sĩ Phan Kế An vẽ năm 1948. Ảnh: Tư liệu baotanglichsu.vn
Bức chân dung Bác Hồ, họa sĩ Phan Kế An vẽ năm 1948. Ảnh: Tư liệu baotanglichsu.vn 
Nói về người họa sĩ tài năng này, họa sĩ Trần Khánh Chương, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam ghi nhận: Ngay từ đầu những ngày đầu cách mạng, họa sĩ Phan Kế An đã tham gia tuyên truyền cứu quốc bằng chính chuyên môn của mình. Trong những tác phẩm của ông, có nhiều tranh về Bác Hồ, về miền trung du,  cuộc kháng chiến của dân tộc, nhiều tranh cổ động, biếm họa phục vụ kịp thời các giai đoạn cách mạng và kháng chiến. Những năm gần đây, tuy tuổi cao sức yếu nhưng họa sĩ Phan Kế An vẫn tiếp tục sáng tác những tác phẩm mới và tham gia hoạt động của Hội. Chỉ cách đây hơn một tháng, dù ngồi trên xe lăn, ông vẫn đến dự lễ kỷ niệm 60 năm thành lập Hội Mỹ thuật Việt Nam. Ông được các đại biểu, thế hệ họa sĩ, người hoạt động trong ngành mỹ thuật vô cùng kính trọng. 

Họa sĩ Phan Kế An đã về với đất mẹ nhưng tình yêu hội họa, cống hiến của ông cho nền mỹ thuật Việt Nam sẽ còn mãi với thời gian, những tác phẩm gắn với tên tuổi của ông sẽ sống mãi cùng nền hội họa nước nhà.
Mỹ Bình 
TTXVN

Có thể bạn quan tâm

Nghệ nhân Thạch Tung truyền dạy cách đánh trống Chhay Dăm cho em Thạch Sen, con út trong gia đình

Người giữ nhịp trống Chhay Dăm nơi phum sóc

Mỗi dịp lễ hội về trên phum sóc, tiếng trống Chhay Dăm lại vang lên rộn ràng qua đôi tay điêu luyện của nghệ nhân Thạch Tung. Ông đã dành hơn nửa đời mình gắn bó với điệu múa trống truyền thống, góp phần gìn giữ và truyền lửa đam mê văn hóa Khmer cho thế hệ trẻ.

Sapa mùa lúa xanh: Bình yên nép giữa thung lũng mây

Sapa mùa lúa xanh: Bình yên nép giữa thung lũng mây

Nếu mùa lúa chín vào tháng 9, 10 là thời điểm Sapa rực rỡ trong sắc vàng, mùa lúa xanh lại mang đến vẻ đẹp nguyên sơ, dịu dàng và đầy sức sống. Những thửa ruộng bậc thang mướt mát trải dài theo triền núi như mời gọi du khách dừng chân, hít hà hương đồng gió núi và tận hưởng vẻ thanh bình của núi rừng Tây Bắc.

Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị Đờn ca tài tử Nam Bộ

Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị Đờn ca tài tử Nam Bộ

Được xem là cái nôi của nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ, Long An (nay là Tây Ninh mới) đã và đang từng bước khẳng định vai trò trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát triển loại hình nghệ thuật truyền thống được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể của nhân loại.

'Đắk Lắk - Âm vang ngày mới'

'Đắk Lắk - Âm vang ngày mới'

Tối 19/7, tại quảng trường Tháp Nghinh Phong (phường Tuy Hòa, tỉnh Đắk Lắk) diễn ra chương trình nghệ thuật - thời trang với chủ đề “Đắk Lắk - Âm vang ngày mới”.

Dạy chữ Khmer, giúp học sinh gắn kết với cội nguồn văn hóa dân tộc

Dạy chữ Khmer, giúp học sinh gắn kết với cội nguồn văn hóa dân tộc

Đã thành thông lệ, vào dịp hè, các chùa Phật giáo Nam tông Khmer tại tỉnh Vĩnh Long tổ chức các lớp dạy chữ Khmer cho học sinh là con em đồng bào Khmer tại địa phương. Hoạt động này không chỉ góp phần bảo tồn tiếng nói, chữ viết của dân tộc thiểu số mà còn tạo nên sân chơi bổ ích trong dịp hè, giúp các em gắn kết với cội nguồn văn hóa dân tộc.

Tiếng nói đầy cảm hứng của những em gái dân tộc thiểu số

Tiếng nói đầy cảm hứng của những em gái dân tộc thiểu số

Tại Hà Nội, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam phối hợp cùng Văn phòng UNESCO Hà Nội đã tổ chức triển lãm tranh “Chúng tôi CÓ THỂ”. Sự kiện đặc biệt này giới thiệu gần 30 tác phẩm do các em học sinh thực hiện, được tuyển chọn từ hai cuộc thi “Vươn xa - Tỏa sáng” và “Trẻ em gái làm chủ tương lai”, một sáng kiến nhằm hỗ trợ phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại vùng khó khăn tiếp cận cơ hội học tập và phát triển toàn diện.

Nhạc cụ truyền thống giữ hồn văn hóa dân tộc

Nhạc cụ truyền thống giữ hồn văn hóa dân tộc

Trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào các dân tộc vùng cao Lào Cai, nhạc cụ truyền thống đã giúp truyền tải nét đẹp tâm hồn với các thanh âm, điệu múa và nhạc điệu của tâm linh hiện hữu trong những nghi lễ thiêng liêng của đồng bào nơi đây, thể hiện sức sống bền bỉ, mộc mạc, tính gắn kết cộng đồng cao.

Yên Bái khát vọng vào thời kỳ đổi mới

Yên Bái khát vọng vào thời kỳ đổi mới

Tối 29/6, tại Quảng trường 19/8, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái tổ chức Chương trình nghệ thuật đặc biệt với chủ đề “80 năm - Sáng mãi niềm tin” nhân kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Đảng bộ tỉnh Yên Bái (30/6/1945 - 30/6/2025) và chào mừng thành lập tỉnh Lào Cai mới.

UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn

UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn

Chiều 28/6, UBND tỉnh Lạng Sơn tổ chức đón nhận Danh hiệu Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn. Danh hiệu này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng đưa tỉnh Lạng Sơn gia nhập Mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu UNESCO gồm 229 điểm đến thuộc 50 quốc gia trên thế giới.

Tháp Bà Ponagar: Tinh hoa kiến trúc Chăm và giá trị tâm linh được vinh danh

Tháp Bà Ponagar: Tinh hoa kiến trúc Chăm và giá trị tâm linh được vinh danh

Với tư cách là một trong những quần thể kiến trúc Chăm tiêu biểu và nguyên vẹn nhất còn lại, Tháp Bà Ponagar (Nha Trang, Khánh Hòa) hội tụ những giá trị đặc sắc của nghệ thuật xây dựng và điêu khắc. Sự độc đáo thể hiện ở cấu trúc tháp nhiều tầng, kỹ thuật xử lý vật liệu và sự hòa quyện giữa tín ngưỡng bản địa với ảnh hưởng Ấn Độ giáo. Việc được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt tháng 1/2025, không chỉ vinh danh giá trị vật thể mà còn là sự thừa nhận tầm quan trọng của một trung tâm tâm linh đã tồn tại và phát triển qua nhiều thế kỷ.

Khai mạc Ngày hội Gia đình Việt Nam năm 2025

Khai mạc Ngày hội Gia đình Việt Nam năm 2025

Tối 25/6, tại Trung tâm Văn hóa - Du lịch tỉnh Đắk Lắk (thành phố Buôn Ma Thuột), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND tỉnh Đắk Lắk tổ chức Lễ Khai mạc Ngày hội Gia đình Việt Nam năm 2025.

Fraser's Hill International Birdrace 2025: Giải thưởng quốc tế cho Việt Nam giữa “thiên đường hoang dã”

Fraser's Hill International Birdrace 2025: Giải thưởng quốc tế cho Việt Nam giữa “thiên đường hoang dã”

Từ TP.HCM, 10 thành viên Câu lạc bộ Nhiếp ảnh Thiên nhiên Hoang dã Việt Nam đã lên đường sang Malaysia, tham dự Cuộc thi nổi tiếng Fraser's Hill International Birdrace 2025. Đây là sân chơi lớn nhất Đông Nam Á dành cho những người yêu chim hoang dã và bảo tồn thiên nhiên. Đoàn Việt Nam do nhiếp ảnh gia Nguyễn Hoài Bảo, Giảng viên Trường ĐH Khoa học tự nhiên - ĐH Quốc gia TP.HCM làm trưởng đoàn đã xuất sắc giành Giải Nhì chung cuộc (First Runner-up) hạng mục Advanced - hạng mục cao nhất dành cho các đội chuyên nghiệp.

Báo chí, đồng hành cùng đồng bào dân tộc thiểu số

Báo chí, đồng hành cùng đồng bào dân tộc thiểu số

Trong những năm qua, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã có những chuyển biến quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội. Đời sống vật chất của đồng bào các dân tộc thiểu số ngày càng được nâng lên, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh hằng năm. Những thành tựu đó có đóng góp to lớn của các cơ quan báo chí, trong đó có báo Tin tức và Dân tộc, TTXVN trong việc tuyên truyền, cổ vũ, phổ biến kiến thức tới đồng bào.

Báo chí góp sức vì Đất Sen hồng bền vững và nhân văn

Báo chí góp sức vì Đất Sen hồng bền vững và nhân văn

Ngày 19/6, Hội Nhà báo tỉnh Đồng Tháp tổ chức trao Giải báo chí tỉnh lần thứ VIII năm 2025. Năm nay, Ban Tổ chức nhận được 339 tác phẩm của 226 tác giả, nhóm tác giả thuộc các loại hình báo in, báo điện tử, báo nói, báo hình, ảnh báo chí. Kết quả, có 81 tác phẩm đoạt giải, gồm 5 giải A, 9 giải B, 15 giải C, 23 giải Khuyến khích và các giải thưởng theo thể loại gồm 4 giải Nhất, 7 giải Nhì, 12 giải Ba và 6 giải Khuyến khích.

Long An trao Giải Báo chí Nguyễn An Ninh lần thứ I

Long An trao Giải Báo chí Nguyễn An Ninh lần thứ I

Ngày 19/6, UBND tỉnh Long An long trọng tổ chức lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025). Tham dự có nguyên Chủ tịch nước Trương Tấn Sang; lãnh đạo tỉnh Long An; đại diện các đơn vị, địa phương cùng đại diện lãnh đạo, phóng viên cơ quan báo chí.

Nhiều hoạt động hấp dẫn tại Festival Tinh hoa Tây Bắc - Điện Biên năm 2025

Nhiều hoạt động hấp dẫn tại Festival Tinh hoa Tây Bắc - Điện Biên năm 2025

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên đã ban hành kế hoạch tổ chức triển lãm ảnh đẹp du lịch “Sắc màu Tây Bắc”; Trưng bày, giới thiệu điểm đến du lịch đặc sắc và Liên hoan ẩm thực Tây Bắc. Đây là một trong chuỗi những hoạt động hấp dẫn tại Festival Tinh hoa Tây Bắc - Điện Biên năm 2025

Giao lưu nghệ thuật Việt Nam - Campuchia

Giao lưu nghệ thuật Việt Nam - Campuchia

Tối 13/6, Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Long phối hợp với Đoàn Bộ Văn hóa và Nghệ thuật Vương quốc Campuchia tổ chức chương trình giao lưu nghệ thuật Việt Nam - Campuchia.

Sôi nổi Giải đua ngựa truyền thống trên Cao nguyên trắng Bắc Hà

Sôi nổi Giải đua ngựa truyền thống trên Cao nguyên trắng Bắc Hà

Ngày 7/6, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai đã tổ chức Giải đua ngựa truyền thống huyện Bắc Hà lần thứ 18. Đây được xem là cuộc đua "độc nhất vô nhị" ở Việt Nam bởi những nài ngựa tham gia cuộc thi là những nông dân thực thụ ở các xã vùng cao của huyện Bắc Hà, huyện Si Ma Cai, huyện Bát Xát tỉnh Lào Cai và các nài ngựa đến từ tỉnh Tuyên Quang và Sơn La.

Sau ánh hào quang là những em thơ nơi bản làng

Sau ánh hào quang là những em thơ nơi bản làng

Với các giải thưởng tại Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam và tác phẩm lọt vào danh sách rút gọn Oscar, đạo diễn Hà Lệ Diễm (dân tộc Tày, Bắc Kạn) đang khẳng định tên tuổi ở những sân khấu điện ảnh lớn nhất thế giới. Sau ánh đèn hào quang, chị lại lặng lẽ quay về những bản làng xa xôi, truyền cảm hứng về hành trình theo đuổi con chữ, vun đắp mơ ước cho những em nhỏ.

Người Cơ Tu gửi lời tạ ơn thần núi, thần rừng

Người Cơ Tu gửi lời tạ ơn thần núi, thần rừng

Lễ hội Tấc Giàng Ka Coong, Tấc Giàng Xứ (Cúng thần núi, thần rừng), nghi lễ tâm linh quan trọng của đồng bào Cơ Tu huyện A Lưới (Huế) vừa được tái hiện tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Giữ hồn khèn Mông ở vùng cao Trạm Tấu

Giữ hồn khèn Mông ở vùng cao Trạm Tấu

Người Mông ở vùng cao Trạm Tấu (Yên Bái) hiện còn giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc của đồng bào. Cây khèn với họ không chỉ là nhạc cụ, mà còn là tiếng nói của núi rừng, tiếng lòng của người Mông và sợi dây kết nối giữa quá khứ, hiện tại với tương lai. Để tiếng khèn trường tồn với thời gian, các thế hệ người Mông huyện Trạm Tấu luôn miệt mài gìn giữ nét văn hóa đặc sắc này.

Bảo tồn, phát huy giá trị gốm Quảng Đức gắn với du lịch làng nghề

Bảo tồn, phát huy giá trị gốm Quảng Đức gắn với du lịch làng nghề

Gốm cổ Quảng Đức là một trong những di sản văn hóa tiêu biểu của tỉnh Phú Yên. Tỉnh đang tổ chức nhiều hội thảo, triển lãm chuyên đề và nghiên cứu nhằm đánh giá, nhận diện một cách tổng quan, đầy đủ về giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức, từ đó đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch làng nghề trong thời gian tới.